Haber: N. Nuri yavuz
Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını, iklim değişikliğine bağlı yangın, kuraklık, sel ve heyelan gibi afetler ile küresel ticarette belirleyici unsur haline gelen ‘yeşil’ kurallar, hem kamu idaresinde hem özel sektörde hem de toplumda çevre farkındalığını artırdı. Hava, su ve ses kirliliğine karşı farklı kurum ve kuruluşlarca bir dizi eylemler hayata geçirildi. Atık yönetimi ve geri kazanım konusunda geç de olsa bir takım adımlar atıldı. Doğal kaynakların korunması ve verimli kullanımı, en önemli gündem maddeleri arasına girdi. Özellikle su tasarrufu, suyun geri kazanımı, yeraltı sularının kullanımı ve yerüstü suların kirlilikten korunması kamuoyunda daha geniş perspektifte tartışılır hale geldi.
ÇEVRE GÜNDEMİ
Haziran ayının ilk yarısında (5 Haziran) Dünya Çevre Günü bağlamında birçok kurum ve kuruluş gibi yerel idareler de toplumda çevre konusundaki bilinci artırmaya yönelik faaliyet ve açıklamalara imza attı. Büyükşehir Belediyesi, düzenlediği yarışmayla ‘Bursa’nın en çevrecileri’ni ödüllendirdi. Aynı günlerde Büyükşehir Belediye Başkanı Alinur Aktaş; Atatürk Kongre ve Kültür Merkezi’nde (AKKM) düzenlenen bir toplantıda Bursa’nın su durumuna ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Söz konusu toplantıda Bursa Uludağ Üniversitesi (BUÜ), Bursa Teknik Üniversitesi (BTÜ), Devlet Su İşleri (DSİ) Bölge Müdürlüğü, Tarım ve Orman İl Müdürlüğü, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Müdürlüğü, ilgili akademik odalar ve BUSKİ yetkilileri yer aldı.
SIKINTI SİNYALİ
‘3 milyon 150 bin nüfuslu olan bir sanayi şehri olan Bursa’ tanımlaması yapan Başkan Alinur Aktaş, toplantının açılışında yaptığı konuşmada ‘Bursa’nın su konusu hepimizi ilgilendiriyor. Yine bir sıkıntı sinyali var. Bu sene gerçekleşen kar yağışı nedeniyle maalesef su bolluğu var sanılıyor. Gerçekte böyle bir tablo olmadığını görüyoruz” dedi ve katılımcılara teşekkür etti.
---
BARAJ VERİLERİ
Başkan Aktaş’ın açılış konuşması sonrası BUSKİ Genel Müdür Yardımcısı Devrim İzgi, Bursa’nın su durumuna ilişkin genel bilgiler verdi ve eylem planı sunumu yaptı. BUSKİ’nin 1 milyon 437 bin abonesi olduğunu açıklayan İzgi, “İçme suyu ihtiyacımızın büyük bölümünü Doğancı ve Nilüfer barajlarından temin ediyoruz. Çınarcık Barajı’nın inşaatı tamamlandı ancak henüz içme suyu olarak kullanabildiğimiz durumda değil. Gemlik’teki Büyükkumla, İnegöl’deki Kocaköy ve Karacabey’deki Görecik barajları da inşaat çalışmaları sürüyor” dedi ve barajların genel durumu hakkında bilgiler verdi.
SU TALEBİ ARTIYOR
Doburca içme suyu arıtma tesisinin 50 dönüm arazi üzerinde kurulu olduğunu ve günlük 500 bin metreküp kapasiteyle çalıştığı belirten İzgi, “Bursa’da 10 bin 775 kilometrelik bir içme suyu şebeke ağı bulunuyor. BUSKİ’nin 887 adet su deposu var. Bursa’da nüfus artışının üzerinde bir su talebi var. 2008’de şebekeye 94 milyon metreküplük su verirken 2021 yılında bu rakam 144 milyon metreküpe ulaştı. Bursa’nın 1995 yılında yüzde 65’lik bir su kayıp kaçak oranı vardı. Bugün itibarıyla şebeke ağımız artmış olmasına rağmen kayıp kaçak oranımız yüzde 20’lerdedir. Ki bu oranla ülke genelinde en iyi durumda olan büyükşehir belediyesiyiz. Şebekeye günde 400 bin metreküp su veriyoruz. Bunun 320 bin metreküp kadarı abonemize ulaşıyor. Kalan kısım kayıp kaçağa gidiyor. Ülkemizin kayıp kaçak ortalaması yüzde 50’ler seviyesindedir” açıklamasında bulundu.
KUYULARA MECBURUZ
Artan su talebi nedeniyle yeraltı suyu kuyularına da devreye almak zorunda kaldıklarını ifade eden İzgi, “2011-12-13 yıllarında derin kuyuları devreye almadan sadece baraj ve pınar kaynağı sularıyla su ihtiyacını karşılayabiliyorken bugün yeraltı suyu kuyuları olmadan su talebinin karşılanması imkânsız durumdadır. Bursa ovasındaki muhtelif yerde açtığımız derin kuyularımız bulunuyor. 2020 yılında yaşanan kuraklıkta şehri susuz bırakmamak adına açılan 27 adet yeni kuyuyla birlikte toplam 139 kuyudan günde 170 bin metreküp su arzı alıyoruz. Kuyulardan en fazla 200 bin metre küp alabiliyoruz” diye konuştu.
VATANDAŞ ŞİKÂYETİ
‘Barajlardan alınan sular Doburca içme suyu arıtma tesisinden geçiyor ve Bursalılar bu suyu seviyor. Hiçbir şikâyet ve sıkıntı yaşanmıyor’ diyen İzgi, “Ancak derin kuyular devreye alındığı dönemlerde içme suyunun gerek mineral yapısının değişmesi gerek tadının değişmesi nedeniyle vatandaşta şikâyet oluşmaktadır. Derin kuyu suları TSE 266 yönetmeliğine uygundur. Derin kuyu sularında yaşanan bir sorunda mil problemidir. Bunun için de şebeke hatlarımızı yıkayarak önlem alıyoruz. İçme suyu kalitemizin sürekliliği için aldığımız örnekleri laboratuvarlarda kontrol ettiriyoruz” dedi.
12 MİLYON LİRA MALİYET
İzgi, açıklamasını şu ifadelerle tamamladı: “Barajlarımızda şuan için 48 milyon metreküp suyumuz var. Geçen yıl bu zamanlar 67 milyon metreküp suyumuz vardı. Rezervlerimiz ciddi anlamda azaldı. Geçen yıl derin kuyuları temmuz ayında devreye almışken bu sene çok daha erken devreye almak zorunda kaldık. Buna rağmen barajlardaki suyumuz azaldı. Bizim için haziran ayı itibarıyla su rezervimiz ciddi anlamda anlam vermektedir. Bunun için kuyuları devreye aldık. Kayıp kaçakla mücadelemiz artarak devam ediyor. Derin kuyuların çalışması için BUSKİ, aylık 12 milyon lira gibi ilave enerji bedeli ödüyor.”
---
KAR YAĞIŞI SINIRLI KALDI
Sunumun ardından söz alan Büyükşehir Belediye Başkanı Alinur Aktaş, “Evliya Çelebi’nin ‘Velhasıl Bursa sudan ibarettir’ sözünü dile getiren arkadaşlara ben, ‘Evliya Çelebi bunu söylediğinde Bursa’nın nüfusu 30 binmiş ve hiç sanayi bölgesi yokmuş’ cevabını veriyorum. Bugünün realitesini bilerek hareket etmemiz lazım… 2021 yılında kentimizin içme suyu ihtiyacının yüzde 67’sini barajlardan, yüzde 17’si yeraltı sondaj kuyularından yüzde 16’sı da pınar kaynaklarından karşılandı. Herkes kar yağışı bol oldu düşüncesi var. Ama kar, daha çok Uludağ’ın kuzey yamaçları ve İnegöl’e doğru olan doğu kesimine düştü. Barajların beslenme havzası olan güney yamaçlarına yağış sınırlı kaldı. Geçen yıl mayıs ayında barajlardaki doluluk oranı yüzde 100’lerde iken bu yıl yüzde 73 oranındadır. Şehrimizin yıllık su tüketimi 150 milyon metreküptür” dedi.
BADEMLİ KIRSAL MAHALLE
Kırsal mahallelerin suyu yüzde 25 fiyatına kullandığını hatırlatan Başkan Aktaş, “Mesela Bademli bir kırsal mahalledir. Bunlarla alakalı 1 Ocak 2023’ten itibaren gerekli düzenlemeler geliyor. Kırsalda fiyatın ucuzluğundan dolayı şebeke suyuyla tarımsal suluma yapılarak bir sıkıntıya da mahal veriliyor” diye konuştu.
İSRAFTAN KAÇINALIM
Başkan Aktaş, “Kentimizin yakın gelecek için planlanan yeni su kaynağı olan Çınarcık Barajı’nın sisteme kazandırılmasına kadar geçecek süre içerisinde bu eğilimin sürmesi öngörülmektedir. Yeni kaynakların devreye alınması, özellikle de Çınarcık Barajı ile sorunun kısa ve orta vadede bertaraf olacağını düşünüyorum. Diğer lokal bazı çalışmalar, Gölbaşı’nın devreye alınması gibi çalışmalar var. Ama her halükarda insanlarımıza bir sıkıntı yaşatmamak için lütfen su israfından kaçıralım. Su tasarrufuna dikkat edelim. Hepimizi ilgilendiren bu önemli konuda gerekli hassasiyeti gösterelim. Alarm durumu belki ağır bir ifade olabilir ama yani tablonun böyle olduğu bir ortamda tüm kurum ve kuruluşlar olarak el birliği içerisinde bu süreci aşmalıyız” ifadelerini kullandı.
---
YERALTI BARAJLARI
Bursa Teknik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Egemen Aras, tarımsal sulama açısından yeraltı barajı önerisinde bulunarak “Biz, yaptığımız çalışmayla Bursa’da yeraltı barajı yapılabilecek noktaları belirledik. Tarımsal sulamayı yeraltı barajlarından sağlanıp kentte su talebinin bir kısmı karşılanabilir. Şuan Bursa’da işletmeye geçmiş bir yeraltı barajı yok. Biz bu konuda yapılacak çalışmalara destek olabiliriz. Yeraltı barajları, özellikle yaz aylarında yaşanan buharlaşma kaybının da önüne geçiyor. Büyükşehir, BUSKİ ve DSİ’nin katkısıyla yeraltı barajlarına yatırım yapılabilir” dedi. DSİ 1’inci (Bursa) Bölge Müdürü Yüksel Tazegül, bu öneriyi değerlendireceklerini söyledi.
---
YERALTINDA YETKİ DSİ’DE
Programın soru cevap bölümünde yeraltı sularını kullanan sanayi tesislerinin ruhsatları, kaçak kullanımlar ve ücretlendirmeler hakkında yönelttiğim soruya Başkan Alinur Aktaş, şu cevabı verdi: “Göreve geldiğimden kısa süre sonra çok su tüketen bir fabrikayla alakalı ücretlendirme yaptık ve genele yaymaya çalıştık fakat biz, o davayı kaybettik. Yeraltı suyu kullanımıyla ilgili yetki tamamen DSİ bölge müdürlüğündedir…”
Yanıtını sürdüren Başkan Aktaş, Nilüfer Çayı örneğini verdi: “30 bin metreküp kapasitesi olan Nilüfer Çayı’na 600 bin metreküplük atık su deşarj iznini yıllar yıllar önce ben vermedim.”
SU FABRİKALARI TARTIŞMASI
Öte yandan Başkan Aktaş, Bursa’da 30 civarında su fabrikası bulunduğunu ve bunların toplam su kullanımlarının kentin su ihtiyacının yüzde 1,8’i kadar olduğunu açıkladı. Aktaş, “Su fabrikaları, bulundukları lokasyon itibarıyla genelde bizim atıl diye adlandırdığımız suları kullanıyor. Yani bizim baraj havzasında toplayamadığımız suları kullanıyorlar. Hatta 4 siyasi partiden arkadaşlarımızla bir komisyon oluşturduk ve fabrikaları tek tek inceleme yaptılar. İnceleme öncesi ‘bunlar ne yapıyor?’ diyen arkadaşlarımız, sonrasında ‘ne kadar güzel çalışıyormuş’ dedi” açıklamasında bulundu.
---
YERALTI SULARINI KİM KULLANIYOR?
Büyükşehir Belediye Başkanı Alinur Aktaş’ın “yetki DSİ’de” açıklaması sonrasında Devlet Su İşleri (DSİ) 1. (Bursa) Bölge Müdürlüğü’ne bazı sorular ilettim. DSİ yetkililerinden aldığım bilgilere göre Bursa’da sanayi amaçlı kullanılmak üzere bin 372 adet yeraltı su kuyusu kullanma belgesi bulunuyor. DSİ yetkililerine yönelttiğim sorulara şu cevaplar verildi:
Bursa’da yeraltı suyunun kaçak kullanımı takip ediliyor mu? Ne sıklıkta ve nasıl takip ediliyor?Yeraltı suyu kaçak kullanımına yönelik iş ve işlemler İlgili mevzuatlar çerçevesinde Kurumumuzca yürütülmekte ve takibi düzenli olarak yapılmaktadır. Tüzel kişilik ve/veya vatandaşlardan gelen şikâyetler (mail, dilekçe vb.) anında değerlendirilerek İdari işlemler yapılmaktadır.
Kaçak yeraltı suyu kullananlara ne kadar ceza uygulanıyor? Yıllık istatistik nedir?‘167 Sayılı Yeraltısuyu Hakkındaki Kanun Hükümlerine göre’ izinsiz açılan ve derinliği 10 metreden fazla olan kuyulara ilgili kanunun 18. Maddesine göre o yerin Mülki Amiri tarafından belirlenen miktarda idari para cezası uygulanır. Bölge Müdürlüğümüzce 2021 yılı içerisinde tespiti yapılan ve izinsiz açılan 81 adet kuyuya idari işlem uygulanmıştır.
Bursa’da kaç işletmenin yeraltı suyu kullanım izni var? Bu sayı yıldan yıla artıyor mu?Bölgemizde sanayi amaçlı 1.372 adet yeraltı suyu kuyusunun kullanma belgesi bulunmaktadır. Bu saha kanunlarla belirlenmiş yeraltı suyu işletmesine kapalı sahalarda artmamaktadır.
İzne tabi işletmeler, günlük ne kadar su kullanıyor?Söz konusu izinli İşletmelerin günlük su ihtiyaç miktarları, ilgili kurum ve kuruluşlardan aldıkları su ihtiyaç belgesinde belirtilmekte ve belirtilen faydalı su ihtiyacı miktarı kuyunun debisine göre Kurumumuzca değerlendirilmektedir. Bu miktar her kuyunun debisine göre değişiklik gösterebilmektedir.
İşletmelerce kullanılan suyun birim fiyatı nedir?Yasal mevzuatlar çerçevesinde kullanılan yeraltı suyu tahsislerinden kurumumuzca herhangi bir ücret alınmamaktadır.
---
BAĞLAM TARTIŞMASI
Uluslararası araştırmalar ve bilimsel raporlara göre 4 kişilik bir ailenin günlük su tüketimi 400-800 litre arasında değişiyor. Aylık olarak ise konutlarda en düşük 13, en yüksek 25 metreküp gibi bir su tüketimi olduğu araştırmalara yansıyor. Bunun yanında yine sektörel araştırmalara göre 1 kilo tekstil üretimi için 100-400 litre su kullanılıyor. Tekstil sektörünün merkezi konumundaki Bursa’da özellikle boyahaneler başta olmak üzere birçok fabrikanın günlük su kullanımı, hane kullanımı istatistiklerinin çok ötesine geçiyor. Örneğin Bursa’da sadece bir firmanın yeraltından günde 10 bin metreküp su çektiği biliniyor. Su tasarrufu ve verimlilik bağlamında bakıldığında atık suyun arıtılmasından öte geri kazanımı artık büyük önem arz ediyor. Bu kapsamda sanayi kuruluşları ve bölgelerinin atık suyu geri kazanım yatırımları yapmasının teşvik edilmesi ve bunun bir zorunluluğa dönüşmesi gerekiyor.
---
BURSA’DA OBRUK
OLUŞUMU BAŞLADI!
TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Bursa Şubesi Yönetim Kurulu Başkanı Engin Er, konuya ilişkin şu değerlendirmede bulundu: “Sanayi tesisleri açısından en çok suyu boyahaneler kullanıyor. Ve Bursa’da her yerde de varlar. Günde binlerce ton su çekimi yapıyorlar. Hiçbiri de bir kuyu ile yetinmiyor. Böyle devam ederse gelecekte daha büyük sıkıntılar olacaktır. Biz, yüzey sularının kullanılmasından yanayız. Yeraltı sularının kullanılması nedeniyle Bursa’da obruk oluşumları başladı. Bursa’nın su konusunda büyük ölçekte adımlar atması gerekiyor. OSB’ler şuanda suyu bedava kullanma lüksünü yaşıyor ama böyle giderse kent için büyük sıkıntı olacak. Bizim hocamızın bir sözü var; taş, toprak, su; bizim işimiz bu. Söz konusu toplantıya neden çağrılmadığımızı anlamış değiliz. Yeraltı sularıyla alakalı ruhsat vermede imza yetkisi olan tek oda Jeoloji Mühendisleri Odası’dır.”