Haber: N. Nuri Yavuz
Bursa kamuoyunda siyasi ve sivil yapıların itirazıyla tartışmalara konu olan EDS süreci, şimdilik askıya alındı. Muhalefet partileri ve akademik odaların itirazıyla rafa kaldırılan EDS konusunun yeniden gündeme gelip gelmeyeceği belirsizliğini korurken Bursa Görüş gazetesi olarak, ‘EDS neden önemlidir?’, ‘Bursa’nın EDS’ye ihtiyacı var mıdır?’, ‘Bursa’daki süreçte yanlış olan neydi?’ sorularını Ulaşım Uzmanı olarak tanınan Prof. Dr. Mustafa Ilıcalı ve BURULAŞ Genel Müdürü M. Kürşat Çapar’a sorduk.
TRAFİK SIKIŞIKLIĞINA OLUMLU ETKİ YAPAR
Ulaşım Uzmanı Prof. Dr. Mustafa Ilıcalı, “EDS trafik kurallarına riayeti en üst seviyeye getirmesi ile trafiğin yönetimine katkıda bulunmakta dolayısıyla trafik sıkışıklığına da olumlu etki yapmaktadır. Ancak tek başına EDS sistemleri ile trafik sıkışıklığının çözülmesi mümkün değildir” dedi.
EDS nedir ve avantajları nelerdir? EDS’de önemli olan maliyet mi, güvenlik mi? EDS trafik yoğunluğunu rahatlatır mı? Güvenlik ve konfor sağlar mı? Dünya ve Türkiye’deki şehirlerden örnek verir misiniz?EDS, yol ağında trafik kurallarına riayet edilmesini sağlamak için yorulmayan trafik denetleme ekipmanları olarak tanımlayabiliriz. Elektronik denetim sistemleri dünyada birçok kente mühendislik çalışmaları detaylı bir şekilde yapılarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde İstanbul, Ankara, Konya gibi birçok şehrimizde uygulamaları mevcuttur. EDS trafik kurallarına riayeti en üst seviyeye getirmesi ile trafiğin yönetimine katkıda bulunmakta dolayısıyla trafik sıkışıklığına da olumlu etki yapmaktadır. Ancak tek başına EDS sistemleri ile trafik sıkışıklığının çözülmesi mümkün değildir. Akıllı ulaşım öğelerinin birlikte kullanılmasıyla daha fazla yarar getirmektedir.
EDS yaklaşık yatırım maliyeti nedir? EDS kamu eliyle kurulamaz mı? Özel sektöre neden ihtiyaç var?EDS yatırım maliyetleri projeye göre değişiklik göstermektedir. Kamu eliyle de kurulabilir. Ancak Özel sektör eliyle kurulması sırasında gerekli teknik hazırlıkların iyi ve uzman ekipler tarafından yapılması durumunda kamuya ilave yük getirmeden, kamu kaynaklarının aktarımı ve israfını önleyerek de kurdurulabilir. Burada önemli olan gelir paylaşımı modelinde sorumlulukların ve planlamanın doğru yapılmasıdır.
Bursa’nın EDS’ye ihtiyacı var mı? Bursa ve Büyükşehir Belediyesi ne yapmalı?Bursa’da EDS’ye diğer akıllı ulaşım sistemi öğelerinin kullanılmasıyla birlikte tabi ki ihtiyaç var. Bursa Büyükşehir belediyesi öncelikle planlama faaliyetlerini tam olarak bitirmeli ve sonrasında etaplar halinde sistemin etkilerini değerlendirerek faaliyete geçirmelidir. Bu planlama aşamaları hangi sistemin nerede ne için kurulacağı ne fayda sağlayacağını teknik analizlere dayandırmalı.
Bursa kamuoyunun EDS itirazı hakkında ne düşünüyorsunuz? Bursa örneğinde bir hata var mıydı? Varsa nerede hata yapıldı?Detaylarını bilmiyorum. Ancak bildiğim sürecin çok kötü yönetildiği, planlamanın ve gelir paylaşımı modelinin kurgusunun yanlış olduğu. İhale bedellerinin Bursa Büyükşehir Belediye bütçesine göre çok yüksek olduğu. Ayrıca ihalenin 3 defa iptal olması nedeniyle kamuoyunda farklı fikirler oluştuğu. Faydanın ne olacağı konusunda kamuoyunun doğru bilgilendirilemediği…
Bursa’nın trafik sorunu hakkındaki düşünceniz nedir?Ulaşım sorunu çözülmeden trafik sorunu çözülemez ancak katlanılabilir hale getirilir. Orta vadede toplu ulaşımı güçlendirmek ve sistem entegrasyonu gerekir. Kısa vadide acil trafik mühendisliği çözümleriyle, sinyalizasyon, geometrik düzenleme, park alanı toplu ulaşım istasyonlarında, bisiklet teşviki entegrasyonu, toplu ulaşım yollarıyla, güçlü denetimle, hafifletilir. Ulaşım bir teknik olay ve tüm başkanların, siyasilerin kol kola verip çözmesi lazım. Bu şehrin, mecliste yapılması gereken yasal düzenlemelere ihtiyacı var. Bu şehrin merkezi idarenin çalışmalarına ihtiyacı var. Bu koordinasyonu sağlamak lazım.
TRAFİKTE DENETİM BİR İHTİYAÇTIR!
BURULAŞ Genel Müdürü M. Kürşat Çapar, “Bursa gibi yoğun şehirlerde trafik akışının sağlanması ve güvenli ulaşım için denetim sistemleri mutlak bir ihtiyaçtır” ifadelerini kullandı.
BURULAŞ Genel Müdürü M. Kürşat Çapar, EDS hakkında bilgilendirme yaptı: “Elektronik denetim sistemi trafikte kural ihlallerini azaltmak, akışkanlığı artırmak ve kazaları önlemek amacı ile kurulan sistemlerdir. İnsan faktörü olmaksızın hataların tespit edilmesi objektifliği artırırken, sürekli denetim algısı ile de trafikte düzenin sağlanmasına da yardımcı olmaktadır. Temel olarak kameralar, dedektörler, iletişim altyapısı ile çalışan sistemlerden elde edilen veriler doğrultusunda görevli memur tarafından düzenlenen cezalar posta aracılığı ile vatandaşa iletilmektedir. Sistemler sabit olabildiği gibi araç üzerinde tesis edilerek mobil olarak da denetim yapılabilmektedir. Hız ihlal, kırmızı ışık ihlali ve parklanma hataları bu sistemler ile denetlenmektedir. Her bir fonksiyonun trafik akışı ve insan sağlığı açısından farklı işlevleri bulunmaktadır. Hız ihlal denetimleri hem sürücüyü hem diğer sürücüleri ve yolcuları hem de yayaları olası kazalardan korurken, trafiğinin, ileri noktadaki yavaş seyrettiği noktaya erişimini geciktirmekte, böylelikle akışkanlığın devamlılığını sağlamaktadır. Yavaşlama veya tıkanma noktasına yeni gelen araçların yavaşlatılmasının olumlu etkileri birçok uygulama ile tespit edilmiştir. 15 Temmuz Şehitler Köprüsü yaklaşım yollarında yapılan uygulama bu konudaki başarılı uygulamaların başında gelmektedir. Kırmızı ışık ihlallerinin denetimi aynı şekilde kazaları çok ciddi oranda azaltırken, kavşakların kilitlenmesi önlemek gibi faydaları da beraberinde getirmektedir. Bu denetimlerin en önemli faydası yayaların güvenli bir şekilde yol geçişlerinin sağlanmasıdır. Park ihlal denetimlerinde ise temel amaç trafik akışkanlığının sağlanmasıdır. Hatalı parklanmalar yol bütünlüğünü bozmakta ve sıkışıklığa sebep olmaktadır. Özellikle kavşak yaklaşımlarında ve kapasitesi düşük yollarda bu husus daha da önem kazanmaktadır. Ayrıca otobüs durakları, yaya yolları, yangın hidratları vb. park yasağı olan yerlerin işgali de hem yaya güvenliğini tehlikeye atmak ta hem de bu boşlukları kullanacak araçların akışkan yolda duraklamasına ve trafiğin aksamasına sebep olmaktadır. EDS kurulan tüm yerlerde yaralanmalı ve ölümlü kaza sayılarında radikal azalmalar gerçekleşmiştir. Trafik akışkanlığı arttırıldığı gibi, emniyet şeridi ihlallerinin azaltılması neticesinde özellikle ambulans, itfaiye gibi vasıtaların daha hızlı intikali mümkün kılınmıştır.”
MALİYETİ NE KADAR?
EDS’nin yatırım maliyeti hakkında değerlendirmelerde bulunan Genel Müdür Çapar, “EDS yatırımlarının iki ayrı maliyeti söz konusudur. İlk yatırım maliyeti ve işletme maliyeti. Genel olarak bu maliyetler yap işlet devret ihaleleri ile özel sektör tarafından yürütülmektedir. Salt EDS yatırımı Bursa ölçeğinde 60 milyon TL seviyelerinde iken projeye eklenen KGYS yatırımları ve sinyalizasyon yatırımları ile bu meblağ 180 milyon liralara çıkmaktadır. Sisteminin bakım onarım ve işletme maliyetleri de yıllık 30-40 milyon TL seviyelerindedir. Yarımın finans maliyeti ile beraber değerlendirildiğinde 700 milyon TL üzerinde bir kaynak gerektirdiği tespit edilecektir” dedi.
YİD DEĞİL HİZMET ALIMI
Bursa’daki EDS ihalesine ilişkin açıklama yapan Çapar, “Bu tür ihalelerde yap işlet devret yaklaşımı yaygın bir şekilde kullanılmaktadır ve bu yapının bazı handikapları vardır. On yıllık olarak düzenlenen ihalelerde ilk yatırım maliyeti karşılanana kadar gelirin yüzde 30’u alınabilirken ilk yatırım maliyeti karşılandıktan sonra bu oran yüzde 15 olarak devam etmektedir. Hâlbuki yatırım öz kaynak ile yapıldığında bu oran hep yüzde 30 olarak kalmaktadır. YİD şeklinde yapılan ihalelerde yatırımcı daha fazla gelir elde edebilmek için ceza bedeli daha yüksek olan hız denetimlerine odaklanırken, şehir içi trafik açısından daha önemli olan kırmızı ışık ihlal ve park yasaklarının denetimi ikinci planda kalmaktadır. Bursa’da iptal edilen ihalede tüm bu hususlar değerlendirilerek ihale yap işlet devret olarak değil hizmet alımı şeklinde gerçekleştirilmiştir. Burada ceza başı bir hizmet bedeli ödenerek hizmet sağlayıcının önceliği şehir içi trafik için daha kritik olan kırmızı ışık ihlal ve park ihlallerine çevrilmiştir. Ayrıca tüm iletim süresince yüzde 30’luk gelir elde edileceği için kaynakların Bursa ve Bursalılar için kullanımının sağlanması öngörülmüştür. Daha önce hiçbir ihalede söz konusu olmayan toplam ceza kısıtlaması bir taahhüt değil üst sınırdır. Diğer şehirlerde on yıl boyunca tüm gelirlerden pay verilirken Bursa örneğinde yıl dolmadan üst limite ulaşılması durumunda da sözleşme sonlanacağı için kaynakların kontrolü sağlanmış olacaktır. Süre dolduğunda üst sınıra ulaşılamamış olması kesinlikle eksik hizmetin ücretlerinin ödeneceği anlamına gelmez. Hizmet alım yönetmeliği bu konuda çok net hükümler içermektedir yüzde 20 kadar eksik alımlarda hiçbir bedel ödenmeyeceği gibi, yüzde 20’nin üzerinde eksik alımlarda, aşan kısım için hizmet bedelinin yüzde 5’inin ödeneceği yönetmelikte açıkça ifade edilmiştir. Kamuoyuna aksettirildiği gibi bedelin tamamının ödenmesi söz konusu değildir. Mezkûr ihalede hiç ceza kesilmemesi durumunda ödenecek meblağ yönetmelik hükümlerince 28.800.000 TL’dir. Bu rakam da yatırım maliyeti dikkate alındığında yatırım tutarının yüzde 15’ini dahi karşılamamaktadır” diye konuştu.
MUTLAKA BİR İHTİYAÇ
Çapar, açıklamasını şu ifadelerle tamamladı: “Bursa gibi yoğun şehirlerde trafik akışının sağlanması ve güvenli ulaşım için denetim sistemleri mutlak bir ihtiyaçtır. Trafik kurallarına riayet etmediği için ceza ödeyecek olanların konuyu gündeme taşıması, sistemden istifade eden sessiz çoğunluğun kazanımlarını değersizleştirmemelidir. Engellenmiş bir kazanın kazandırdıklarını anlatmak, olmuş bir kazanın etkilerini fark etmek kadar kolay değildir. Bir kazayı engellediğinizde elinizde sadece bir istatistik vardır: kaza sayıları şu oranda azaldı! Bu verilerin, çoğu insan için anlam ifade etmeyeceği aşikardır. Önemli olan sadece ürettiğiniz faydanın görülmesi değildir. Bir tek canın korunması elbette ki kamuoyundan takdir almaktan çok daha önemlidir. Kaldı ki denetimlerin sağladığı faydalar günlük hayatı kolaylaştıracağı için genel bir memnuniyet sağlanacağı da aşikardır. Özellikle İstanbul örneği bu yönde çok ciddi destek görmekte ve sistem vatandaş tarafından da desteklenmektedir.”
BAKANLIK KURMALI!
İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Bursa Şube Başkanı Mehmet Albayrak ise konuya yönelik yaptığı değerlendirmede Bursa’da EDS’nin Büyükşehir Belediyesi tarafından değil İçişleri Bakanlığı tarafından kurulması gerektiğini söyledi.
EDS tartışmalarına yönelik daha önce yaptığı açıklamalarda cezaya değil eğitime vurgu yaptığını hatırlatan Başkan Mehmet Albayrak, şu öneri de bulundu: “Büyükşehir Belediyesi’nin yapacağı en güzel ve isabetli yöntem; İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile yapacağı protokol ile ‘Trafik Eğitimi Seferberliği’ projesi geliştirmektir. Böyle bir projenin Bursalı hemşehrilerimize daha fazla yakışacağı düşüncesindeyiz. Nitekim yapılarak ihale bedeli için 10 yıl boyunca işletilecek olan sistemin Bursa’nın 10 yıl değişmeyeceği düşüncesi ve hedefi gerçekten üzerinde düşünülmesi gereken bir konudur.”
Başkan Albayrak, Bursa’da EDS’nin ihale yöntemiyle ya da Büyükşehir kaynaklarıyla değil İçişleri Bakanlığı’nca kurulması gerektiğini vurguladı. Trafikte denetime karşı olmadıklarının altını çizen Albayrak, söz konusu EDS ihalesinin yönetime itiraz ettiklerini belirtti.