Fırtına Geliyor

Dünyanın başındaki dertler bitmiyor.

İklim değişikliği ile seller, kuraklık, orman yangınları dünyayı kavururken; Covid-19 salgını insanları evlerine kapattı, şimdi ise dünya Ukrayna’daki savaş nedeniyle artan gıda fiyatları ile boğuşuyor.

Savaştan önce Rusya ve Ukrayna, dünya buğday ihracatının yüzde 30'unu oluşturuyordu. Şimdi bu iki ülke savaş ile uğraşıyor.

İşi abartmak ve karamsar olmak gibi bir niyetimiz yok ama gıda ürünleri konusunda, dünyada ufukta kara bulutlar birikmiş durumda ve galiba gıda konusunda…

Küresel bir fırtına geliyor.

Fırtınanın çıkacağı kesin de, bu fırtınanın ne kadar büyük olacağı konusu tartışılıyor. Doğal olarak, en zayıf ülkeler bu fırtınadan en fazla etkilenenler olacak.

Önce şunu belirtelim, şu anda Birleşmiş Milletler Gıda Programı ile 125 milyon insan doyuruluyor. Ukrayna’daki savaştan bağımsız bir şekilde zaten Batı Afrika’da 27 milyon insan açlıkla boğuşmakta ve bu sorun da çare bekliyor. Bu gerçekleri bir yana koyalım.  Son iki yılda dünyada yatağa aç giren insan sayısı sürekli artıyor.

Şimdi çıkan savaş bu işin tuzu biberi oldu. Rusya ve Ukrayna, dünyanın en büyük tarım ve gıda üreticileri arasında. Rusya ayrıca, tahılların büyümesini sağlayan gübrelerdeki temel bileşenler olan potasyum ve fosfatın da önemli bir üreticisi.

Buğday, mısır, soya ve ayçiçek yağı fiyatları özellikle Ukrayna’daki savaştan sonra hızla arttı. Başlangıçta bu savaş bir iki hafta içinde biter denilirken savaş uzadı da uzadı.

Gelen fırtınanın en fazla Afganistan, Sudan, Somali, Fas ve Mısır gibi ülkeleri etkileyebileceği söyleniyor. Konunun uzmanları, hâlihazırda şiddetli açlık krizleri yaşayan Afganistan ve Yemen gibi ülkelerin yanı sıra, nüfusunun dörtte üçünün yoksulluk içinde yaşadığı Lübnan'dan özellikle endişe duyuyor. Tahılının yaklaşık yüzde 80'ini savaştan önce Rusya ve Ukrayna'dan alan Lübnan, başlıca tahıl silolarını tahrip eden 2020 Beyrut patlamasından sonra, ancak bir aylık buğdayı depolayabiliyor.

Ermenistan, Moğolistan, Kazakistan ve Eritre, buğdaylarının neredeyse tamamını Rusya ve Ukrayna'dan ithal ediyor ve bu nedenle yeni kaynaklar bulmaları gerekiyor. Ancak buğdaylarının yüzde 60'ından fazlasını Ukrayna ve Rusya’dan sağlayan Türkiye, Mısır, Bangladeş ve İran da dahil olmak üzere birçok ülke, çok daha büyük alıcılarla rekabet etmek zorunda kalacak.

Neden?

Çünkü dünyanın en büyük buğday üreticisi ve tüketicisi olan Çin'in bu yıl dünya piyasalarında normalden çok daha fazla alım yapması bekleniyor. Çin, geçen yılki şiddetli selin ülkenin buğday mahsulünün üçte birinin ekimini geciktirdiğini ve şimdi yaklaşan hasatın düşük göründüğünü açıkladı. Çin Tarım Bakanı Tang Renjian, ‘Bu yılki durumun tarihteki en kötü durum olduğu söylenebilir’ dedi.

Gübre fiyatları, artan gaz fiyatları nedeniyle neredeyse saat başı artıyor. Azotlu gübrenin ana bileşeni olan amonyak üretmek için büyük miktarlarda doğal gaza ihtiyaç olduğu için gübre fiyatları durmadan artıyor.

Yaptırımlar, soya fasulyesi ve mısır da dâhil olmak üzere birçok önemli ürün için kritik olan, potasyum bazlı gübre üreticisi Rusya'nın en yakın müttefiki Belarus’u da vurdu. Dünyada üretilen gübrenin büyük bir kısmının Rusya ve Belarus’da üretildiğini hemen ekleyelim.

Sonuçta, küresel gıda ve gübre fiyatları durmadan artıyor. Savaşın başlamasından bu yana buğday fiyatları yüzde 21, arpa fiyatları yüzde 33 ve bazı gübre fiyatları yüzde 40 artmış durumda.

Aslında dünyada yaşayan herkes, birbirine bağımlı ama sürekli birbirine bağımlı değilmiş gibi hareket ediyor. Bakın Ukrayna’daki savaştan Brezilya ve Çin nasıl etkileniyor. Brezilya ve Çin Ukrayna’nın komşusu olmasa da, Ukrayna’da pişenler onlara da düşüyor.

Dünyanın en büyük soya fasulyesi üreticisi Brezilya, potasyum gübresinin neredeyse yarısını Rusya ve Belarus'dan satın alıyor. Brezilya’nın şimdi sadece üç aylık stokları kalmış durumda ve Ulusal Soya Fasulyesi Çiftçileri Derneği, üyelerine bu sezon daha az gübre kullanma talimatı verdi. Brezilya'nın şiddetli bir kuraklık nedeniyle zaten azalmış olan soya fasulyesi üretimi, şimdi muhtemelen daha da azalacak.

Brezilya, soya fasulyesinin çoğunu, çiftlik hayvanlarını beslemek için kullanan Çin'e satıyor. Daha az, daha pahalı soya fasulyesi, çiftçileri bu tür hayvan yemlerini kısmaya zorlayabilir, bu da daha daha yüksek et fiyatları anlamına gelecek.

Demek ki dünya ekonomisinde de her şey birbirine bağımlı. Tahıl, gübre, buğday filan derken geldik et fiyatlarına…

Bir küçük ekleme daha yapalım. Dünyada gıda fiyatları ile politik çalkantılar arasında önemli bir ilişki var. Açlık insanın daha da fazla birbirini yemesine yol açıyor.

Ancak, her ne olursa olsun insan akıllanmıyor.

Nükleer santraller üstünde yapılan savaş sürüp gidiyor.

Fırtına gittikçe yaklaşıyor.

Daha çok kişi aç kalacakmış kimin umurunda…

***

KAYNAKLAR

“Oxfam, others: West Africa facing worst food crisis in a decade”, 5 Nisan 2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/4/5/west-africa-faces-worst-food-crisis-in-a-decade

Lee Meredith, “We see the storm coming: U.S. struggles to contain a deepening global food crisis”, Politica, 5 Nisan 2022, https://www.politico.com/news/2022/04/05/deepening-global-food-crisis-ukraine-russia-00023124

Simpson Emma, “Ukraine war 'catastrophic for global food' “, BBC, 7 Mart 2022, https://www.bbc.com/news/business-60623941

Ian King, “Ukraine war: Why the Russian invasion is leading to global food shortages”, 22 Mart 2022, https://news.sky.com/story/ukraine-war-why-the-russian-invasion-is-leading-to-global-food-shortages-12572658

Nicas Jack, “Ukraine war threatens to cause a global food crisis”, New York Times, 21 Mart 2022, https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/ukraine-war-threatens-to-cause-a-global-food-crisis/articleshow/90349465.cms

Lu Christina, “Russia’s Invasion Unleashes ‘Perfect Storm’ in Global Agriculture”, Foreign Policy, 24 Mart 2022, https://foreignpolicy.com/2022/03/24/russia-war-ukraine-food-crisis-wheat-fertilizer/