EN KOLAY ADIM: KÖMÜRDEN ÇIKIŞ

Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal), Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN EUROPE), Sürdürülebilir Ekonomi ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA), WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), Greenpeace Akdeniz, İklim Değişikliği Politika ve Araştırma Derneği ile 350.org için APLUS Enerji tarafından hazırlanan ‘Karbon Nötr Türkiye Yolunda İlk Adım: Kömürden Çıkış 2030’ adlı çalışma geçen hafta açıklandı.

ÇIKIŞ MÜMKÜN MÜ?

‘Paris İklim Anlaşması’na uygun bir şekilde Türkiye’nin 2030’da kömürden çıkması mümkün mü?’, ‘Bunun için ne gibi düzenlemeler gerekiyor?’, ‘Kömürden çıkışın ne gibi faydaları olacak?’ sorularına yanıt aranan raporda; iklim değişikliğine neden olan küresel sera gazı emisyonlarının yüzde 46’sı, elektrik sektörü sera gazı emisyonlarının da yüzde 72’sinin kömür kullanımı kaynaklı olduğu vurgulandı.

3 SENARYODA ÇIKIŞ

Türkiye’nin 2030 yılında kömürden çıkabilmesi için bir yol haritası oluşturulmasına katkı sağlamayı amaçlayan raporda 2021-2035 arası dönemi kapsayan; ‘mevcut durum’, ‘kömürden çıkış’ ve ‘nükleersiz kömürden çıkış’ şeklinde üç senaryo oluşturuldu ve bu modelleme çalışmasının ışığında Türkiye’nin 2030 yılında kömürden çıkmasının olanakları ve bunun olası sonuçları incelendi.

ULUSAL KATKI BEYANI

Raporda ana bulgular şu şekilde özetlendi:

“Karbonun maliyetlendirilmesi, kömür teşviklerinin kaldırılması gibi belirli politika araçları kullanıldığı takdirde en geç 2030 yılında kömürden çıkış gerçekçi ve ulaşılabilir bir hedeftir. 2053 net sıfır hedefine uygun olarak, Türkiye’nin 2030 yılına kadar emisyonlarını iki katına çıkarmayı öngören mevcut ulusal katkı beyanı güncellenmelidir. Bu açıdan kömürden çıkış planı, 2053 için ortaya konmuş olan net sıfır karbon hedefine giden yolda ilk ve en kolay adım olarak öne çıkmaktadır.”

YÜZDE 82,8’LİK DÜŞÜŞ

“Kömürden Çıkış Senaryosu kapsamında değişen politikaların sonucunda elektrik sektörü kaynaklı karbon emisyonlarında 2021 yılına kıyasla 2035 yılında yüzde 82,8’lik bir düşüş̧ yaşanmakta ve 2035 yılı emisyonları 27,6 milyon ton CO2 seviyesine gerilemektedir. Öte yandan Mevcut Durum Senaryosu’nun sonuçları bugünkü politikaların takip edilmesi durumunda 2035 yılına kadar Türkiye’nin mevcut emisyon miktarlarında önemli bir değişiklik olmayacağı ve 2053 karbon nötr hedefine ulaşmanın çok zor bir ihtimal haline geleceğine işaret etmektedir.”

MALİYETLERİN ÜSTLENİLMESİ

“Kömürün negatif dışsallıklar olarak nitelendirilebilecek maliyetlerinin kirleticiler yani termik santral işletmecileri tarafından yüklenilmesi durumunda elektrik üretimi için kömür kullanımı tüm taraflar için akılcı bir tercih olmaktan çıkacak ve kömürden çıkış kendi doğal seyri içerisinde gerçekleşecektir. Bu ise karbon vergisi ya da karbon piyasası şeklinde karbon fiyatlandırma mekanizmaları yoluyla gerçekleştirilebilir. Bu model kapsamında ele alınmış olan karbon fiyatlandırma seçeneğinin kömürden çıkışı sağlamada etkili bir yöntem olacağı anlaşılmıştır.”

İHRACATA ETKİSİ

“İklim değişikliği ve çevre ile ilgili kaygıların yanında, Türkiye’nin karbon emisyonlarını fiyatlandırma konusunda ciddi adımlar atması artık bir zorunluluktur. Özellikle Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması kaynaklı olası maliyetler göz önünde bulundurulduğunda, ulusal ölçekte bir karbon fiyatlandırma mekanizması uygulanmaması durumunda Türkiye’den ciddi bir finansal kaynak sınırda karbon vergileri yoluyla yurtdışına aktarılmış olacak, Türkiye ekonomisinde çok önemli bir yer tutan AB’ye yapılan ihracat üzerinde ek maliyetler oluşacaktır.”

TEŞVİK SONLANDIRILMALI

“Türkiye’nin kömürden çıkış konusunda atabileceği ilk adım; kömüre teşvik sağlayan mevcut politika mekanizmalarının sonlandırılmasıdır. Yerli kömür alım garantisi ve kapasite mekanizması gibi uygulamalarla kömür sektörüne verilen teşvikler, verimsiz bu enerji kaynağının sistemde kalmasını destekleyerek serbest piyasa işleyişini olumsuz etkilemektedir. Aynı zamanda ülkenin karbon emisyonlarının azaltılmasını engellemekte, zengin yenilenebilir enerji potansiyelinin istihdam, teknoloji gibi alanlarda getireceği faydalardan yararlanılmasını geciktirmektedir.”

YATIRIM İHTİYACI

“Çalışma, enerji dönüşümünün sistem maliyetleri üzerindeki etkisinin milli gelir baz alındığında yüksek maliyetli bir süreç olmadığını göstermektedir. Yenilenebilir enerji kaynakları ve depolama teknolojileri gibi yeni teknolojilerde son yıllarda yaşanan ve ileride artacağı öngörülen maliyet düşüşleri, bu noktada belirleyici rol oynamaktadır. Günümüzde yenilenebilir enerji ve depolama teknolojileri, herhangi bir teşvike ihtiyaç duymadan fosil yakıtlara kıyasla düşük maliyetli hale gelmiştir. Mevcut Durum Senaryosu ile Kömürden Çıkış Senaryosu arasında kömürden çıkışın gerçekleştiği 2022-2028 yılları arasındaki elektrik üretim sistemi yatırım ihtiyacı farkı 26,7 milyar dolar tutarındadır. İletim sisteminde yapılması gereken yatırımlar da dahil edilirse bu fark 28,0 milyar dolara yükselmektedir. Önümüzdeki yıllarda ülkenin mevcut gayri safi yurt içi hasılasının yalnızca yüzde 0,5’inin yıllık olarak yeni enerji yatırımlarına aktarılması durumunda Kömürden Çıkış Senaryosu’nun gerçekleştirilebilmesinin mümkün olduğu görülmektedir.”

ELEKTRİK ÜRETİM HESABI

“Kömürden çıkılmasının elektrik üretim maliyetlerine olan etkisinin de uzun dönemde yüksek olmayacağı gözlemlenmiştir. Mevcut Durum Senaryosu ile Kömürden Çıkış Senaryosu arasındaki elektrik üretim maliyetleri arasında simülasyonun ortalarında önemli bir fark oluşmuş olsa da Kömürden Çıkış Senaryosu altında devreye giren yüksek yenilenebilir enerji kapasitesi sayesinde bu fark giderek azalmaktadır. 2035 yılında Kömürden Çıkış Senaryosu elektrik üretim maliyeti Mevcut Durum Senaryosu’nun yalnızca 2,5 USD/MWh üzerinde olmuştur. Karbonun fiyatlandırılmasından elde edilen gelir ve kömür teşviklerinin kaldırılmasıyla elde edilen tasarruf bu değişim maliyetinin son kullanıcı tarifelerine yansıtılmadan karşılanmasını sağlayacak bir kaynağın oluşturulabileceğini göstermektedir.”

YERLİ KAYNAKLARIN PAYI

“Çalışmanın sonuçları kömürden çıkılmasının enerji güvenliği ve yerlilik hedefleri bakımından da olumlu sonuçlar vereceğine işaret etmektedir. Yüksek marjinal maliyetleri nedeniyle, bir karbon fiyatlama mekanizmasının uygulaması durumunda sistemden öncelikle ithal kömürlü termik santraller çıkmaktadır. Kömürden Çıkış Senaryosu’nda elektrik üretiminde yerli kaynakların payı 2035 yılında 2021’deki yüzde 51,3 seviyesinden tamamı yerli ve yenilenebilir kaynaklardan oluşan yüzde 73,6’ya çıkmaktadır. Nükleer enerjinin dahil olmadığı senaryoda ise aynı rakam yüzde 78,4’tür. Mevcut Durum Senaryosu’nda ise 2035 yılındayerli kaynakların payı yenilenebilir ve yerli kömür toplam olmak üzere ancak yüzde 59,2 seviyesinde kalmaktadır.”

KÜRESEL ŞOKLAR

“İçinden geçmekte olduğumuz küresel çaptaki yakıt-fiyat krizi, fosil yakıtlara dayalı enerji üretiminin ne kadar riskli olduğunu ve ekonomileri dış şoklara karşı kırılgan bir hale getirebileceğini göstermiştir. Bu açıdan bakıldığında, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının hızla artırılması küresel fiyat şoklarına maruz kalmamak için de önemlidir.”

ENERJİ PİYASA MİMARİSİ

“Çalışma sonuçlarından hareketle, önümüzdeki dönemde enerji sistemlerinde esneklik olgusunun önemi yeniden vurgulanmaktadır. Sistemde kesintili kaynakların oranı arttıkça, maliyetleri gittikçe düşen batarya gibi depolama teknolojilerine ya da talep tarafı katılımı gibi uygulamalara olan talep artmaktadır. Bu noktada, batarya ya da hidrojen gibi teknolojik çözümlerin yanı sıra sistem esnekliğini artırabilecek piyasa mimarisi değişiklikleri de önemli bir rol oynayacaktır. Enerji sistemi mimarisi uzun vadeli bir enerji dönüşümü stratejisi çerçevesinde ayrıca değerlendirilmelidir.”

NÜKLEER POLİTİKALARI

“Nükleersiz Kömürden Çıkış ve Kömürden Çıkış Senaryoları arasında bir karşılaştırma yapıldığında kömürden çıkışın nükleer enerji devreye girmese dahi mümkün olduğu görülebilmektedir. Buna karşın nükleer enerjiyi sisteme dahil etmenin sistem maliyetleri üzerindeki etkisinin ise oldukça yüksek olduğu dikkat çekmektedir. Kömürden çıkışın gerçekleştiği 2022 ve 2029 yılları arasında Nükleersiz Kömürden Çıkış Senaryosu ile Mevcut Durum Senaryosu arasındaki toplam yatırım ihtiyacı farkı yalnızca 1,1 milyar USD dolayındadır. Bu da nükleer enerji yatırımı için harcanacak kaynaklar yenilenebilir enerjiye yönlendirildiği takdirde 8 yıl için sadece 1,1 milyar USD ek bir maliyetle kömürden çıkışın gerçekleşebileceğini göstermektedir. Bunda Akkuyu Nükleer Enerji Santrali’nin yüksek maliyeti etkili olmuştur. Nükleer enerjinin yüksek maliyeti ve barındırdığı riskler dikkate alındığında bu sonuçlar Türkiye’nin mevcut nükleer enerji politikalarının tekrar gözden geçirilmesi gerektiğine de işaret etmektedir.”

KARBON FİYATI

“2035 yılı erimli olarak çalıştırılan modelin sonuçları, doğal gazdan elektrik üretiminin toplam içindeki payının gittikçe azaldığını göstermektedir. Kömürden çıkış senaryosunda 2035 yılında doğal gaz santrallerinin toplam üretim içindeki payı 2021 yılı için tahmin edilen yüzde 31,5 değerinden yüzde 17,7’ye gerilemektedir. Mevcut durum senaryosunda bu değer yüzde 20,4 seviyesindedir. Nükleer enerji santralinin devreye girmediği durumda dahi doğal gazın payı 2035 yılında yüzde 21,6 civarında kalmaktadır. Elektrik sistemindeki esneklik ihtiyacına yönelik olarak modelin, doğal gazı sistemde tutmasına karşın 2030 itibarıyla yaşanacak teknolojik gelişmelerin öncelikli olarak elektrik sisteminin doğal gazdan arındırılmasını sağlayacağı öngörülmektedir. Ayrıca yaşam tarzı değişiklikleri gibi etkenlerin elektrik talep artışı öngörülerini değiştirmesi olasıdır. Üçüncü olarak, önümüzdeki dönemde piyasada oluşacak karbon fiyatlarının modelin öngördüğü karbon maliyetinin çok üstünde oluşması beklenmektedir. Tüm bu gelişmeler kömürün ardından ilk olarak gazın sistemden beklenenden daha hızlı çıkmasını sağlayacaktır.”

ADİL GEÇİŞ MEKANİZMASI

“Her köklü ekonomik değişim sürecinde olduğu gibi enerji dönüşümü de yeni imkanlar ve kalkınma olanakları yaratırken, plansız bir geçiş fosil yakıta dayalı ekonomileri ya da bölgeleri geride bırakma riski taşımaktadır. Olası mağduriyetlerin giderilmesi, iklim adaletinin sağlanması ve kamusal alanda iklim politikalarına desteğin sürdürülebilmesi için kömürden çıkış planı, yeni yerel ekonomik fırsatlar, kapsayıcı ve insana yaraşır istihdam olanakları yaratacak bir Adil Geçiş Mekanizmasının tasarımını da içermelidir. Karbon fiyatlandırmasından elde edilecek gelirin bir kısmı bu amaçla kullanılabilir.”