Yeşil Plan Devrede

İklim değişikliği, yoğun salgın gündeminin arkasında kalsa da 21’inci yüzyılın en önemli küresel sorunlarından biri olarak görülüyor. Son dönemde hem dünyada hem Türkiye’de artan yangın, sel, taşkın, fırtına, kuraklık gibi afetler, iklim değişikliğinden kaynaklandığı kanaati giderek güçleniyor. İklim değişikliğinin insan faaliyetlerinden kaynaklandığını vurgulayan bilimsel araştırma ve raporlar, acil önlem çağrıları yapıyor. Küresel kamuoyunun 1970’lerden bu yana gündeminde tuttuğu iklim değişikliğiyle ilgili Türkiye, son dönemde bir uyanış yaşıyor. Ülkede yaşanan uyanışa geçmeden önce iklim değişikliğinin dünya kamuoyundaki adımlarını kronolojik olarak aktarmak önem arz ediyor.

TARİHSEL SÜREÇ

• 1972 – Stockholm Konferansı ile çevre konusunda ilk somut adım atılarak hukuksal çerçeve çizildi.
• 1979 – Birinci Dünya İklim Konferansı düzenlendi.
• 1980 – Birleşmiş Milletler (BM) Çevre Programı (UNEP) ve Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) tarafından Uluslararası Bilim Konseyi (ICSU) kuruldu. Ve Dünya İklim Araştırma Programı (WCRP) başlatıldı.
• 1985 – Ozon tabakasının incelmesine neden olan maddelerin (OTİM’ler) azaltılmasına yönelik Viyana Sözleşmesi kabul edildi.
• 1987 - OTİM’lere ilişkin Montreal Protokolü kabul edildi.
• 1988 - Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) kuruldu. (Türkiye, panele davet edilmesine rağmen katılmadı)
• 1989 - Hollanda’da 67 ülkenin çevre bakanlarının katılımıyla, ‘Atmosfer Kirliliği ve İklim Değişikliği’ başlığında ilk kez hükümetlerarası zirve gerçekleşti.
• 1990 - IPCC tarafından 1. Değerlendirme Raporu (FAR) yayınladı. (Raporda, insan faaliyetlerinin iklim sistemi üzerinde net bir etkisi olduğu ifade edildi.) Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ni (BMİDÇS/Türkçe kısaltma- UNFCCC/İngilizce kısaltma) hazırlamak üzere Hükümetlerarası Müzakere Komitesi (INC) kuruldu.
• 1991 - Türkiye, Montreal Protokolü’ne taraf oldu. INC toplantıları başladı.
• 1992 - Rio’da gerçekleştirilen Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda (UNCED), BMİDÇS imzaya açıldı ve kabul edildi.
• 1994 - BMİDÇS, 21 Mart’ta yürürlüğe girdi.
• 1995 - IPCC tarafından 2. Değerlendirme Raporu (SAR) yayınlandı. BMİDÇS 1. Taraflar Konferansı (COP1) toplandı. BMİDÇS 1. Taraflar Konferansı (Conference Of Parties - COP1) Berlin’de toplandı. Türkiye katıldı.
• 1996 - IPCC Sera Gazı Envanteri Hazırlama Kılavuzunu yayınladı. COP2, Cenevre’de toplandı. Türkiye katıldı.
• 1997 - Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), Fosil Yakıttan Kaynaklı CO2 Salımları Raporunu, her yıl güncellenmek üzere, ilk defa yayınladı. COP3’te Kyoto’da toplandı. Kyoto Protokolü kabul edildi. Türkiye katıldı.
• 1998 - COP4, Buenos Aires’te toplandı. Türkiye katıldı.
• 1999 - COP5, Almanya’da toplandı.
• 2000 - IPCC, Salım Senaryoları Özel Raporu’nu yayınladı. COP6, ABD’nin önerilerinin kabul görmemesi üzerine tamamlanamadı.
• 2001 - IPCC tarafından 3. Değerlendirme Raporu (TAR) yayınlandı. Raporda, son 50 yılda gözlemlenen iklimsel değişikliklerin çoğunlukla insan etkinliklerine bağlanabileceği yönünde yeni ve güçlü verilerin elde edildiği vurgulandı. COP6.5’ta gelişmekte olan ülkeler için 3 yeni fonun oluşturuldu. COP7’de Marakeş Uzlaşmaları Kabul edildi.
• 2002 - COP8, Hindistan’da toplandı. Programda iklim değişikliğine uyum konusunun daha etkin ele alınması gündeme geldi.
• 2003 - COP9, İtalya’da toplandı.
• 2004 - COP10 Buenos Aires’te toplandı ve uyum için bir çalışma programı oluşturulması benimsendi. Türkiye, BMİDÇS’ne taraf oldu.
• 2005 - COP 11/MOP 1, Kanada’da toplandı ve Kyoto Protokolü yürürlüğe girdi.
• 2006 - IPCC, Sera Gazı Envanterleri Kılavuzunu güncelledi. Arazi kullanım değişiklikleri ve ormancılıktan kaynaklanan salımlar için de kılavuzlar yayınlandı. COP12/MOP2 Kenya’da toplandı ve Afrika ülkelerinin karbon yatırımlarından daha fazla yararlanması için kararlar alındı.
• 2007 - IPCC tarafından 4. Değerlendirme Raporu (AR4) yayınlandı. Raporda, son 50 yılda gözlemlenen iklimsel değişikliklerin çok büyük oranda insan etkinliklerine nedeniyle yaşandığı belirtildi. BM Güvenlik Konseyi ve Genel Kurulu iklim değişikliği gündemiyle toplandı. Endonezya’da toplanan COP13’te 2012 Sonrası için Bali Eylem Planı ve Geçici Çalışma Grubu (AWGLCA) oluşturuldu. COP/MOP3’te AWG ve AWGLCA süreçleri ilişkilendirildi.
• 2008 - COP14/MOP 4, Polonya’da toplandı.
• 2009 - COP15/MOP 5, Danimarka’da toplandı. Türkiye Kyoto Protokolü’ne taraf oldu.
• 2010 - “Yeşil İklim Fonu”, Teknoloji Yürütme Komitesi, İklim Teknoloji Merkezi ve Ağı kurulmasına karar verildi. Yeşil Fon ile gelişmiş ülkeler tarafından gelişmekte olan ülkelere her yıl 100 milyar dolar ayrılması kararı alındı. COP16/MOP 6, Meksika’da toplandı.
• 2011 - COP17 Güney Afrika Cumhuriyeti’nde toplandı.
• 2012 - COP18 Katar’da toplandı.
• 2013 - IPCC 5. Değerlendirme Raporu (AR5) yayınlandı. Raporda, küresel iklim değişikliğinin yüzde 95 oranında insan kaynaklı olduğu kabul edildi. COP -19, Polonya’da toplandı.
• 2014 - COP20, Peru’da toplandı.
• 2015 - COP21 Fransa’da toplandı. 2020’den sonra geçerli olan Paris Anlaşması kabul edildi.
• 2016 - COP22, Fas’ta toplandı.
• 2017 - COP23, Almanya’da toplandı.
• 2018 - COP24, Polonya’da toplandı.
• 2019 - COP25, İspanya’da toplandı.
• 2021 - IPCC 6. Değerlendirme Raporu (AR6) yayınlandı. ‘Kırmızı alarm’ olarak değerlendirilen raporda ‘Küresel ısınma insan kaynaklı ve daha önce görülmemiş bir seviyede’ denildi.
• 2021 - COP26, 1-12 Kasım 2021 tarihleri arasında Glasgow'da gerçekleştirilecek.

İsveçli 16 yaşındaki çevre aktivisti Greta Thunberg, Birleşmiş Milletler'in (BM) Madrid'de düzenlediği COP25 İklim Zirvesi'nde konuşarak dünya liderlerini sahte reklam yapmakla suçlamış ve “Bence en büyük tehlike bu konuda adım atmamak değil, en büyük tehlike siyasetçilerin ve CEO'ların akıllı muhasebecilik ve yaratıcı reklamcılık haricinde hiçbir şey yapmamalarına rağmen sanki bir şeyler yapıyormuş gibi göstermesidir” demişti.

COP26’NIN ÖNEMİ

Birleşik Krallık’ın ev sahipliği yapacağı uluslararası iklim değişikliği zirvesi, iklim değişikliğiyle mücadele için eşgüdümlü eylem konusunda anlaşmaya varmak üzere aralarında devlet başkanları, iklim uzmanları ve bu alanda kampanya düzenleyenlerin yer aldığı 30 binden fazla delegeyi bir araya getirecek.

KRİTİK HAMLE

COP26 öncesi Türkiye, önemli bir adım attı. Yeni Orta Vadeli Program'da (OVP) ‘yeşil dönüşüme’ yer verildi, yeşil ekonomiye geçiş sürecine ilişkin politika ve tedbirler belirlendi. İklim değişikliğinin etkisini tüm dünyada daha şiddetli bir şekilde göstermesinin, sürdürülebilirlik kavramı çerçevesinde yeşil ekonomiye geçiş sürecinin önemini artırdığının altı çizilen OVP’de, Avrupa Birliği (AB) tarafından 2019 yıl sonunda açıklanan Avrupa Yeşil Mutabakatı gibi yaklaşımlarla gelişmiş ülkelerin öncülüğünde küresel düzeyde ekonomi politikalarında iklim değişikliğinin ağırlığının arttığına işaret edildi.

Türkiye'nin ana ihracat pazarı AB olmak üzere ülkelerin uygulayacağı yeni politikalara göre sanayi ve ekonomi genelinde yeşil dönüşümün gerekliliğini beraberinde getirdiği vurgulandı. OVP'de, program döneminde küresel değer zincirleriyle bütünleşme ve daha fazla uluslararası yatırım çekme sürecinin, bu yeni anlayış çerçevesinde Yeşil Mutabakat Eylem Planı'nda yer alan hedef ve eylemler de dikkate alınarak şekilleneceği belirtildi.

OVP’DE NELER VAR

• OVP’ye göre sanayi, ticaret, ulaştırma, çevre ve enerji alanlarında yeşil dönüşüm ve döngüsel ekonomiye geçişi desteklenecek.
• Yeni yaklaşımlar, dış finansman imkânları da dikkate alınarak destek, kredi teşvik mekanizmaları bağlamında hayata geçirilecek.
• Geri dönüşüm teknolojileri başta olmak üzere verimlilik artıran ve sera gazı emisyon artışını sınırlamayı hedefleyen yatırımlar desteklenecek.
• Uluslararası ticaret alanında iklim değişikliği politikalarıyla uyumlu ihracatın rekabet gücü artırılacak.
• Yeşil dönüşümü hızlandırmak amacıyla Ar-Ge çalışmaları desteklenerek yeşil üretim için gerekli teknolojiler geliştirilecek ve yaygınlaştırılacak.
• Yeşil OSB ile yeşil endüstri bölgesi sertifikasyon sistemi tamamlanarak, çevreye duyarlı, sürdürülebilir sanayi ve döngüsel ekonomi alanları oluşturulmasına hız verilecek.
• Finansal sektörün düzenleyici çerçevesi sanayinin yeşil dönüşümünü kolaylaştıracak şekilde geliştirilecek.
• Çevreye duyarlı yatırımların finansmanı amacıyla uluslararası standartlarla uyumlu rehber hazırlanarak yeşil tahvil ve sukuk ihraçları teşvik edilecek.
• Küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini en aza indirmek amacıyla enerji ve üretim kaynaklarını verimli şekilde kullanan, çevre dostu üretime yönelik yatırımlar desteklenecek.
• Sıfır atık uygulamaları hane halkını da kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacak.
• Üretimin kritik alanlarındaki ihtiyacın dışında kalan atık ithalatının azaltılmasına yönelik tedbirler alınacak.

OSB’LER HAZIR

Ege Bölgesi Sanayi Odası (EBSO), Türkiye’nin AB ile 140 milyar dolarlık ticaret hacminin sekteye uğramaması için ‘Yeşil Sanayi Rehberi’ hazırladığını duyurdu. Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK) Başkanı Memiş Kütükcü, OSB’lerdeki yeşil dönüşüme uyum sürecinin Türkiye'nin Avrupa pazarındaki hâkimiyetini koruması ve geliştirmesi açısından çok önemli olduğunu belirterek, “OSB'lerimiz devletimizin de desteğiyle yeşil dönüşüm sürecindeki tüm adımları atmaya hazır” ifadelerini kullandı.