Çin İpek Yolu projesinde neler oluyor?..

“Bir Kuşak Bir Yol“ sloganı ile Dünya kamuoyuna tanıtılan “Çin İpek Yolu Projesi”, ilk etapta 6 önemli rota üzerinden Pekin-Londra arasını kapsayan dünyanın en önemli ekonomik altyapı koridoru olarak değerlendirilmiş idi. Proje doğrudan 29 ülkeyi, dolaylı olarak da 60 civarında ülkeyi ilgilendiriyor. Yine 4 milyar civarında bir nüfusun proje kapsamında ekonomik anlamda etkileneceği tahmin ediliyor. Projenin esas amacının adeta dünyanın fabrikası haline gelen Çin’in ürettiği malların batı dünyasına en hızlı, en ucuz ve hem de en güvenli yollardan ulaştırılması olduğundan, İpek Yolu projesi öncelikle güzergah üzerindeki ülkeleri Kara, Hava ve Deniz Yolları ağı ve enerji koridorları ile birleştirmeyi amaçlıyor. Bu kapsamda toplam 900 milyar dolar yatırım yapılması öngörülüyor. Çin bu yatırımların finansmanında kullanılmak üzere ilk etapta 40 milyar dolarlık İpek Yolu Kalkınma Fonunu devreye aldı Ayrıca Çin’in 100 milyar dolar katkı verdiği Asya Altyapı Katılım Bankası kuruldu.

***

TÜRKİYE PROJEDE PASİFİZE Mİ EDİLİYOR?

Konuyu Türkiye Ekonomisine katkıları yönü ile başından beri izlemeye çalışıyorum. Türkiye’nin de desteklediği projede son dönemlerde yaşanan gelişmeler beni konu üzerinde tüm yönleri ile araştırma yapmaya yöneltti. Yerli ve yabancı basında çıkan değerlendirmeler, uzman görüşleri ve akademisyenlerin araştırmalarını birlikte analiz ettiğimizde özellikle ülkemizi olumsuz etkileyecek birçok seçeneğin masada olduğunu görmemek mümkün değil. Dünyanın ekonomik haritasını değiştirecek bu dev projenin başarılı bir şekilde yürütülebilmesi durumunda Çin ekonomisine yaklaşık 2,5 Trilyon dolar ilave değer katacağı hesaplanıyor. Tabii ki bu durum tüm dünya ticaretini hem rezerv parası ve hem de ticaret yollarının güvenliğini elinde bulunduran ABD için yeni ve rahatsız edici bir gelişme olarak algılandı. Gelişmeleri maddeler halinde görmeye çalışalım.

1. ABD’nin Irak ve Afganistan’dan beklenenden daha erken ve hızla çekilmesi, Çin’in Orta Asya ve Afrika üzerindeki etki artışını dengeleme arzusu olarak değerlendiriliyor. ABD bu bölgelerde Çin’i yavaşlatmak, hatta durdurmak arzusunda. Son olarak Çin’in İpek yolu projesi ABD tarafından G-7 ülkelerinin gündemine getirildi. Çin’in şeffaflık, iklim koruma ve çalışma koşulları konularında hassas olmadığı tespiti yapılarak Avrupa’nın ihtiyacı olan altyapı yenileme maliyetleri konusunda ABD‘nin katkı verebileceği vurgusu yer aldı. Diğer taraftan Çin’in Orta Asya ve Afrika ülkelerinde kendisinin yatırım yapmadığı, yüksek finansman maliyetleri ile ilgili ülkelere borç para verdiği, projelerde ağırlıklı olarak Çinli işçi çalıştırmak istediği ve bu ülkelerden yoğun doğal kaynak kullanımında bulunduğu eleştirileri yapılıyor.
2. Çin’in İpek Yolu projesi kapsamında ilgili ülkelerle uzun vadeli antlaşmalar yapması da dikkat çekiyor. Kazakistan, Pakistan ve İran ile çok güçlü enerji ve ulaşım antlaşmaları yapıldı. Rusya ile biraz sonra ayrıntısını vereceğim çok daha önemli ayrı bir çalışma yürütülüyor. Proje de İran sonrası en güçlü rota Türkiye gözükürken, bir taraftan da İran- Ermenistan-Gürcistan üzerinden Karadeniz ve boğazlar hattı alternatifi de oluşturuluyor. O da yeterli görülmüyor İran sonrası Irak-Suriye üzerinden Akdeniz ile buluşma da hedefleniyor. Geçtiğimiz aylarda Çin, Suriye ile özel bir antlaşma yaparak İpek Yolunun Suriye limanları üzerinden Akdeniz’e geçişi de güvence altına alınıyor. Suriye de Rusya ve İran’ın sahada bulunmalarının arkasındaki önemli motivasyonlardan birisinin de Çin’in İpek Yolu projesine güvenli bir rota daha oluşturmak olduğu belirtiliyor. Bu çerçevede Türkiye içerisinden geçecek rotanın bir ayağının İstanbul üzerinden, diğer ayağının ise İzmir limanı üzerinden Akdeniz’e çıkışı beklenirken, farklı gelişmeler yaşandı ve Suriye limanlarından gelecek gemilerin İzmir yerine Atina-Pire limanının tercih edildiğini gözlemledik. Çin’in Atina limanı için milyarlarca dolarlık çok büyük bir yatırımı başlattığının altını çizelim. Bu tabloda Türkiye’nin iki yönlü by-pass edilme riskinin oluştuğunun açık bir şekilde anlaşılması ve yöneticilerimizin konu üzerinde bu yönü ile de durmalarının önemine işaret etmek istiyorum.
3. Rusya ve Çin İpek yolu projesi için çok farklı bir rotayı Kuzey Buz Denizi üzerinden gerçekleştirmeyi de gündemlerine aldılar. Bu rota üzerinde buzullar nedeniyle eskiden çok sınırlı gemi hareketliliği yaşanırken İklim değişikliği nedeniyle buzulların yüzde 40’ının erimesi sonucunda bu rotada artık 12 ay boyunca gemi taşımacılığı yapabilme imkânı da ortaya çıkmış bulunuyor. Bu rota aynı zamanda Çin açısından Süveyş kanalına alternatif anlamına da geliyor. Çin den yükünü alan bir gemi bu hattı kullanarak 15 gün taşıma süresini kısaltarak tamamen Kuzey buz denizi üzerinden Rusya deniz sahalarını da kullanarak Rotterdam limanına ulaşılabilecek. Bu güzergâh üzerinde Kuzey Sibirya da yeni bir liman “Sabetta Port” ismi ile Rusya tarafından hazırlanıyor. Liman projesinin maliyeti 110 milyar dolar ve finansmanı Çin tarafından sağlanıyor. Diğer yandan bu kuzey denizini sorunsuz geçebilecek yeni ticaret gemileri de inşa ediliyor.

İPEK YOLU PROJESİ İLE KAZAKİSTAN VE UKRAYNA OLAYLARINI BİRLİKTE OKUMAK

Yukarıda anlatılan başlıklar, Çin’in bu dev ekonomi koridoru projesinin özellikle batı ülkelerini çok tedirgin ettiğini, projenin güney rotalarının ABD donanması tarafından kontrol altında tutma imkânı varken, sonradan ortaya konulan Kuzey rotasının tamamen Çin ve Rusya kontrolünde yürütülebilecek olması ABD’yi ciddi şekilde rahatsız ediyor. Çin’ de proje üzerinde özellikle ABD etkisi oluşmaması için çok dikkatli ilerliyor. Büyük bir satranç oyunu masada. Projede hayati rolü olan Kazakistan’daki son gelişen olayların arkasında Kazakistan’ın projeye desteğinin etkisi olduğu ifade ediliyor. Yine Ukrayna’da devam eden gerginliğin arkasında da Rusya’nın yayılmacı politikaları ön plana çıkarılsa da aslında Rusya’nın uyarılması, oyalanması, hatta İpek Yolu Projesinin Kuzey rotasına verdiği desteğin kırılmasının amaçlandığı görüşleri de söz konusu. Ukrayna’da Rusya’nın kaynak kullanması ve zaten krizde olan ekonomisinin uygulanacak yaptırımlarla da daha zor duruma düşürülmesi, özellikle ABD planlaması olarak görülüyor.

New York Times gazetesinde yer alan bir yorumda; ABD’nin Rus bankalarını bloke etmek ve yaptırımları devreye sokarak mermi atmadan Rusya’yı sınırlayabileceğini planladığı yer aldı. Ukrayna krizini batının bir uyarısı olarak değerlendirmek bir yana esas amacın Çin ve Rusya’nın yeni ipek yolu projesi ile elde edecekleri stratejik avantajların sınırlandırılması ve bölgedeki ağırlıklarının azaltılması olduğu açıkça görülüyor. Geçtiği bölgelerde ciddi ekonomik hareketlilik ve istikrar getireceği öngörülen İpek Yolu projesinde, hem Türkiye çevresinde muhtemelen kasıtlı oluşturulan alternatif rotaların hem de yeni oluşan Kuzey rotasının ülkemiz açısından yeni değerlendirmeleri de gündeme getirmesi muhtemel gözüküyor.