Dış Ticarette Denge Mili: Bursa

• N. NURİ YAVUZ

İhracatçı kent kimliğiyle yıllarca ülke sıralamasında İstanbul’un ardından ikinci olan Bursa, son dönemde koltuğunu Kocaeli’ne kaptırdı. Kocaeli, bu yıl 9 aylık toplamda Bursa’ya 1,5 milyar doların üstünde bir fark attı. Bursa; İzmir ve Gaziantep’in yakın takibi altında üçüncülüğe yerleşti.

FAZLA VEREN KENT

Otomotiv, tekstil ve hazır giyim sektörlerinin ihracatını domine ettiği Bursa, dış satışta pozisyon kaybetse de ülke genelinde ‘en yüksek dış ticaret fazlası veren şehir’ konumunu korudu. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) ihracat ve Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) ithalat verileri, Bursa’nın dış ticaretteki farkını ortaya koydu.

4 MİLYARLIK FARK

TİM ve TÜİK’in ağustos ayına ilişkin güncel verilerine göre Bursa, bu yıl 8 aylık toplamda 5 milyar 725 milyon 553 bin dolarlık ithalat gerçekleştirirken 9 milyar 622 milyon 446 bin dolarlık ihracata imza attı ve 3 milyar 936 milyon 893 bin dolarlık dış ticaret fazlası verdi.

İLK SIRADA BURSA

Bursa, ülke genelinde ithalat ve ihracat (dış ticaret) dengesinde fazla veren iller arasında ilk sırada bulunuyor. Bursa’yı, 1 milyar 735 milyon 988 bin dolarlık dış ticaret fazlası ile Gaziantep takip ediyor. Üçüncülükte, 1 milyar 708 milyon 494 bin dolar ile Kocaeli bulunuyor. Dördüncü Denizli’nin dış ticaretteki fazlası 1 milyar 417 milyon dolar seviyesinde. Manisa ise 1 milyar 211 milyon 88 bin dolarlık fazla ile beşinci.

NEDEN ÖNEMLİ?

Türk ekonomisinin yumuşak karnı olarak nitelendirilen ‘cari işlemler açığı’ ya da bir başka deyişle ‘ödemeler dengesi’nde dış ticaret verileri önemli bir rol üstleniyor ve ne yazık ki ülkemizde dış ticaret açığı da kronik sorunlar arasında yer alıyor. Dış ticaret açığı, özetle ithalatın ihracattan fazla olması şeklinde tanımlanıyor. Bu nedenle ihracatın ithalattan fazla olması, ülke ekonomisi açısından önem arz ediyor. Bursa da ihracatı ithalatından fazla olan ve en yüksek dış ticaret fazlası veren kent olarak ülke ekonomisine pozitif katkı sunan nadir iller arasında bulunuyor.

BURSA’NIN EYLÜL RAKAMI

Veri takvimine göre ithalat verileri, ihracat verilerinin 1 ay gerisinden geliyor. Eylül ayı ihracat rakamlarının açıklandığı tarihlerde ağustos ayı ithalat verisi duyuruluyor. Bu nedenle geriye dönük bir kıyasla kentin dış ticaretteki yeri belirlenebiliyor. TİM tarafından açıklanan son verilere göre Bursa’nın eylül ayı ihracatı, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,1’lik artışla 1 milyar 286 milyon 881 bin dolar olarak gerçekleşti.

9 AYLIK TOPLAM

Ocak-Eylül dönemini kapsayan 9 aylık dilimde Bursa’nın toplam ihracatı, 2020’nin aynı dönemine göre yüzde 24’lük yükselişle 10 milyar 906 milyon 962 bin dolar seviyesine ulaştı. Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının Türkiye’de Mart 2020 itibariyle etkili olduğu düşünülerek 2021 verilerini, 2019 ve 2018 ile de kıyaslamak gerekebilir. Henüz tam anlamıyla bir normalleşme yaşanmasa da 2021 yılında da 2020’de olduğu gibi 2019’un gerisinde olduğumuz söylenebilir. Bursa’nın Ocak-Eylül 2019 toplam ihracatı, 10 milyar 964 milyon 299 bin dolar idi. 2018’in aynı döneminde Bursa’nın toplam ihracatı ise 11 milyar 931 milyon 522 bin dolar seviyesindeydi. Buna göre Bursa’nın ihracatta halen 2018 performansının gerisinde olduğu görülüyor.

OTOMOTİV FRENLEDİ

Günlük hayatı altüst eden Kovid-19 salgını, küresel ölçekte üretim ve tedarik zincirlerini de kırdı. Bilhassa Bursa ve ülke ekonomisi açısından lokomotif konumundaki otomotiv endüstrisinin yaşadığı ‘çip krizi’ ihracat rakamlarına doğrudan yansıdı. Bursa’da ana ve yan sanayilerde yaşanan üretim molalarının da etkisiyle eylülde otomotiv ihracatı, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 28 düşüşle 491 milyon dolara geriledi. Endüstrinin 9 aylık toplam ihracatı ise yüzde 9,8’lik yükselişle 4 milyar 921 milyon 933 bin dolar seviyesinde gerçekleşti. Bu rakam, 2019’da 6 milyar doların üstünde; 2018’de ise 7 milyar dolara yakındı.

ÇİFT HANELİ DÜŞÜŞ

Uludağ Otomotiv Endüstrisi İhracatçıları Birliği (OİB) Yönetim Kurulu Başkanı Baran Çelik de son açıklamasında şu ifadelerle durumu özetledi: Küresel çapta etkili olan yarı iletken çip krizi nedeniyle motorlu araç üretiminde yaşanan kesintiler, otomotiv ihracatımıza olumsuz yansımaya devam ediyor. Binek otomobiller ve otobüs-midibüs-minibüs ihracatında çift haneli düşüş yaşadık. Bununla birlikte eşya taşımaya mahsus motorlu taşıtlar ihracatımız çift haneli arttı.

HAZIRGİYİM DİKİŞ TUTTU

Bursa’nın ihracatında en fazla paya sahip olan ikinci sektör konumundaki ‘hazırgiyim’de hızlı toparlanma gözlendi. TİM verilerine göre sektörün ihracatı, eylülde geçen yılın eylülüne göre yüzde 10,1’lik artışla 165 milyon 235 bin dolara çıktı. 9 aylık toplamda ise yüzde 28,7’lik bir büyüme yakalayan sektör ihracatçısı, 1 milyar 273 milyon 336 bin dolarlık performans sergiledi. 2019’da bu rakam, 1 milyar 202 milyon 218 bin dolar idi. 2018’de ise 1 milyar 208,5 milyon dolar seviyesindeydi.

TEKSTİL DE YOLUNDA

Bursa’nın tekstil ihracatı, eylülde geçen yılın aynı ayına kıyasla yüzde 19,6 artarak 103,6 milyon dolar seviyesine çıktı. Ocak-Eylül toplamında ise yüzde 35,6’lık bir yükselişle 860 milyon doların üstünde ihracat gerçekleştirildi. Bu rakam, 2019’da 802,4 milyon dolar; 2018’de ise 822,5 milyon dolar idi.

ÇELİK GİBİ!

Bursa’nın çelik ihracatı, Eylül 2021’de geçen yılın eylül ayına göre yüzde 186,4’lük artışla 121 milyon doları aştı. Ocak-Eylül 2021 toplamı ise 2020’nın aynı dönemine göre yüzde 79,1 oranında artarak 693 milyon doları aştı. Söz konusu dönemde toplam ihracat, 2019’da 417,5 milyon dolar; 2018’de ise 635 milyon dolar seviyesindeydi. Çelik sektörü, geçen ay ülke genelinde ilk kez ihracatta sektörler arasında liderlik koltuğuna oturdu.

MOBİLYA HER ŞEYE RAĞMEN

‘Mobilya denince İnegöl, İnegöl denince mobilya’ sözü artık bir deyim niteliği kazandı. Bursa’nın hatta Türkiye’nin mobilya üretim üssü İnegöl’de mobilyacılar, ‘MDF’ ve ‘Sunta’ bulamamaktan şikâyetçi. Öyle ki ‘MDF’ ve ‘Sunta’ ihracatına sınırlama talep edenler bile var. TİM’in ihracat rakamları, sektörü ‘Mobilya, Kâğıt ve Orman Ürünleri’ başlığıyla ele alıyor ve alt kategoride il bazında hangi üründen ne kadar ihracat gerçekleştirildiğini göstermiyor. Haliyle Bursa’dan bu sektör başlığı altında gerçekleştirilen ihracatı ayrıntılı ele alamıyoruz. Bu başlık altında Bursa ihracatını, eylülde yüzde 30,7 büyüterek 78 milyon dolara ulaştırdı. 9 aylık toplam ihracat ise yüzde 37’lık artışla 572,5 milyon dolara erişti. Bu rakam, 2019’da 433 milyon dolar; 2018’de ise 377 milyon dolar seviyesinde bulunuyordu. Bu veriler ışığında sektörün salgından en az etkilenenler arasında yer aldığı görüldü.

KİMYA 2018’İN ÜSTÜNDE

Bursa’nın ‘Kimyevi Maddeler ve Mamulleri’ ihracatı, eylülde yüzde 49,4 arttı ve 65 milyon doları geçti. Ocak-Eylül toplamında ise sektörün ihracatı, yüzde 51 oranında yükselişle 493 milyon doları aştı. Bu rakam, 2019’da 373,8 milyon dolar; 2018’de ise 404 milyon dolar düzeyindeydi.

DEMİRDE DIŞ SATIM ARTTI

Eylül 2021’de Bursa’nın ‘Demir ve Demir Dışı Metaller’ ihracatı, yüzde 46,2’lik artışla 57,3 milyon dolar oldu. 9 aylık toplamda ise yüzde 47,8’lik yükselişle 450,5 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirildi. Bu rakam 2019’da 319,7 milyon dolar; 2018’de ise 314 milyon dolar idi.

MAKİNA ÇALIŞIYOR

Bursa’nın ‘Makine ve Aksamları’ ihracatı, geçen ay yüzde 21,8’lik artışla 79 milyon doları gördü. Sektörün 9 aylık toplam dış satımı yüzde 44,1 oranında yükselişle 671,7 milyon dolara ulaştı. Bu rakam, 2019’da 592,2 milyon dolar; 2018’de ise 568 milyon dolardı. Makine ihracatının, 2020 yılında salgın etkisiyle kısmi bir düşüşün dışında, hızla yeniden toparlanarak yükselişe geçtiği görüldü.

İKLİMLENDİRME SANAYİ

Bursa’nın iklimlendirme sanayi ihracatı, eylülde yüzde 9,6 arttı ve 38,7 milyon dolar oldu. Ocak-Eylül toplamında ise yüzde 35,7’lik bir yükselişle 277,8 milyon dolarlık bir ihracat gerçekleştirildi. Bu rakam, 2019’da 212,3 milyon dolar; 2018’de ise 244,6 milyon dolar dolaylarındaydı. İklimlendirme sanayisinin de hızla toparlandığı ve ihracatta 2018’in üstüne çıktığı görülüyor.

ELEKTRİK ELEKTRONİK

Bursa’nın ‘Elektrik Elektronik’ ihracatı, eylülde yüzde 39,3 oranında arttı ve 20 milyon dolara yaklaştı. 9 aylık toplam ihracat ise yüzde 18,8’lik artışla 146,7 milyon dolara çıktı. Bu rakam, 2019’da 136,5 milyon dolar; 2018’de ise 128 milyon dolardı.

MADENCİLİK AĞIR KALDI

Bursa’nın ‘Madencilik Ürünleri’ ihracatı, eylülde yüzde 24,4 oranında artarak 9,3 milyon dolara çıktı. 9 aylık toplam ihracat ise yüzde 33,6’lık yükselişle 69,2 milyon doları gördü. Bu rakam, 2019’da 74,8 milyon dolar; 2018’de ise 84,8 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. Bursa’nın madencilik ihracatında salgından etkilendiği ve toparlanmakta ağır kaldığı ihracat rakamlarında görüldü.

HAYVANSAL MAMULLER

‘Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller’ sektöründe Bursa’nın ihracatı, eylülde yüzde 78,5’luk artışla 10,6 milyon dolara çıktı. 9 aylık dönem dış satımı ise yüzde 30,9’luk artışla 91 milyon dolar olarak gerçekleşti. Bu rakam, 2019’da 74 milyon dolar; 2018’de ise 63 milyon dolar seviyelerindeydi. Salgınla birlikte gıdaya artan talebin ihracata yansıdığı görüldü.

MEYVE SEBZE

Bursa’nın ‘Meyve Sebze Mamulleri’ ihracatı, eylülde yüzde 7,7 artarak 13,3 milyon dolar oldu. 9 aylık ihracat ise yüzde 20,8’lik artışla 107,2 milyon dolara çıktı. Bu rakam, 2019’da 75 milyon dolar; 2018’de ise 81,8 milyon dolar idi. 

YAŞ MEYVE SEBZE

Bursa’nın ‘Yaş Meyve ve Sebze’ ihracatı, Eylül 2021’de geçen yılın aynı ayına göre yüzde 34,6’lık artışla 16 milyon dolar olarak gerçekleşti. Ocak-Eylül 2021 toplam ihracatı ise yüzde 17’lik yükselişle 73 milyon dolar seviyelerine erişti. Bu rakam, 2019’da 42,3 milyon dolar; 2018’de ise 41,6 milyon dolar düzeyindeydi.

ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI

Bursa’nın ‘Zeytin ve Zeytinyağı’ ihracatı, eylülde yüzde 20,5 oranında düştü ve 2,1 milyon dolara geriledi. 9 aylık toplam ihracat da yüzde 8,9’luk düşüle 20 milyon dolarda kaldı. Bu rakam, 2019’da 19,9 milyon dolar; 2018’de ise 19,8 milyon dolar seviyelerindeydi.

HUBUBAT, BAKLİYAT…

Bursa’nın ‘Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri’ ihracatı, eylülde yüzde 26,9 düştü ve 1,4 milyon dolar olarak gerçekleşti. 9 aylık toplam ihracat ise yüzde 35,5 oranında artarak 37 milyon dolar dolaylarına ulaştı. Bu rakam, 2019’da 21,7 milyon dolar; 2018’de ise 21,5 milyon dolardı.

ENFLASYON NOTU

Salgınla birlikte dünya genelinde gıdaya artan talep ve özellikle içeride yüksek kur etkisiyle artan ihracat iştahıyla birlikte gıda ürünlerinde dış satım performansının sadece 2020 yılına göre değil 2019 ve 2018 yıllarına göre de yükseldiği görüldü. Gıda ürünleri bir yandan ihracatta zirveyi görürken ülke içinde de yıllık gıda enflasyonu yeni zirvelere ulaştı.

ÇİMENTOYA KISITLAMA

‘Çimento Cam Seramik ve Toprak Ürünleri’ sektöründe Bursa’nın ihracatı, eylülde yüzde 33,6 oranında geriledi ve 3,4 milyon dolarda kaldı. Bu alanda 9 aylık toplam ihracat ise yüzde 45 artışla 47,1 milyon dolar seviyesine ulaştı. Bu rakam, 2019’da 25,2 milyon dolar; 2018’de ise 10,7 milyon dolar idi.

MÜTEAHHİTLERİN PROTESTOSU

Çimento ihracatında artış yaşanırken eylül ayında ülke genelinde müteahhitlerin çimento fiyatlarını protestosunu da hatırlatmak gerekir. İnşaat Müteahhitleri Konfederasyonu (İMKON) öncülüğünde Anadolu müteahhitleri, 9 Eylül’de 15 gün süreyle inşaatları durdurdu. Hükümet, 5 Eylül’de çimento ihracatına kısıtlama getirdi. Kısıtlamanın etkisi, Bursa’nın eylül ayı ihracatına düşüş olarak yansıdı. 24 Eylül’de inşaatlarda yeniden hareket başladı.

Konuyla ilgili Bursa’dan, İnşaat Müteahhitleri Sanayici ve İş Adamları Derneği (İMSİAD) Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Andıç şu açıklamayı yapmıştı: Müteahhitlik sektörünün iş bırakması, üretimi durdurması çağrılarını son derece haklı bulsak da, müteahhitler olarak vicdanımızla aklımız-mantığımız arasında kalmış durumdayız. Ancak kimse müteahhitler nasılsa üretimlerini durdurmaz, tüm bu zamları sineye çeker sanmasın, sabrımızı sınamasın. Döviz artışını bahane ederek zam yapıp, döviz düşünce fiyatları indirmeyen, sadece kendi riskini ortadan kaldırmayı hedefleyip aynı gemide olduğumuzu unutan bazı malzeme üreticisi paydaşlarımıza karşı, fırsatçılık, keyfiyet ve istismar iddialarının açığa kavuşturulması için Rekabet Kurulu’nu göreve davet ediyoruz.

SORUŞTURMA AÇILMIŞTI

Rekabet Kurumu, nisan ayında Baştaş Başkent Sanayi ve Ticaret AŞ, Limak Çimento Sanayi ve Ticaret AŞ, OYAK Çimento AŞ, Votorantim Çimento Sanayi ve Ticaret AŞ, As Çimento Sanayi ve Ticaret AŞ, Göltaş Göller Bölgesi Çimento Sanayi ve Ticaret AŞ, Konya Çimento Sanayi AŞ, Küpeliler Endüstri AŞ ve Çimsa Çimento Sanayi ve Ticaret AŞ hakkında soruşturma açılmasına karar vermişti. Rekabet Kurulu Başkanı Birol Küle, ağustos ayı sonunda yaptığı açıklamada soruşturmanın sürdüğünü söylemişti.

DERİ VE MAMULLERİ

Bursa’nın ‘Deri ve Deri Mamulleri’ ihracatı, eylülde yüzde 56,3’lük artışla 6,8 milyon dolara çıktı. Ocak-Eylül toplam ihracat ise yüzde 6’lık yükselişle 40,3 milyon dolara ulaştı. Bu rakam, 2019’da 64,2 milyon dolar; 2018’de 57,8 milyon dolar seviyelerindeydi. Deri sektörünün de salgından etkilendiği ve ihracatında gerileme yaşadığı görüldü.

GEMİ VE YAT

Bursa’nın ‘Gemi ve Yat’ ihracatı, eylülde yüzde 23,3 oranında artışla 2,2 milyon dolar oldu. 9 aylık toplamda sektörün ihracatı, yüzde 25,6’lık artışla 32,2 milyon dolar olarak gerçekleşti. Bu rakam, 2019’da 19,4 milyon dolar; 2018’de ise 17,6 milyon dolar düzeyindeydi.

HALI SATIŞI

Bursa’nın ‘Halı’ ihracatı, geçen ay yüzde 26,9’luk artışla 1,7 milyon dolar seviyelerini görse de 9 aylık toplamı yüzde 16,1’lik düşüşle 15,7 milyon dolara geriledi. Bu rakam, 2019’da 32,4 milyon dolar; 2018’de 23,2 milyon dolar olarak gerçekleşmişti.

SAVUNMA SANAYİİ

Bursa’da stratejik olarak görülen ‘Savunma ve Havacılık Sanayii’ ihracatı, Ocak-Eylül 2021 toplamında yüzde 52,4'lük gerilemeyle 5,6 milyon dolar seviyesine indi. Bu rakam, 2019’da 1,7 milyon dolar; 2018’de ise 3,7 milyon dolardı.

DİĞER KALEMLER

Bursa, Ocak-Eylül toplamında 2,5 milyon dolarlık süs bitkisi, 1,5 milyon dolarlık kuru meyve, 1 milyon dolarlık da diğer sanayi ürünleri ihracatı gerçekleştirdi. Bursa’nın mücevher ihracatı, 9 aylık toplamda yüzde 81 geriledi ve yarım milyon doların altına düştü. Bu rakam, 2019’da 1,9 milyon dolar; 2018’de de 2,9 milyon dolardı.

İHRACAT SIRALAMASI

TİM verilerine göre İstanbul, 9 aylık toplamda 63 milyar 464 milyon 265 bin dolarlık ihracatıyla birinci; Kocaeli, 12 milyar 529 milyon 70 bin dolar ile ikinci sırada bulunuyor. Bursa’nın 10 milyar 906 milyon 962 bin dolar ile üçüncü olduğu listede İzmir, 8,8 milyar dolar ile dördüncü; Gaziantep ise 7,3 milyar dolar ile beşinci sırada yer alıyor.

İHRACAT YAPILAN ÜLKELER

Bursa’nın en fazla ihracat gerçekleştirdiği ilk 10 ülke şu şekilde sıralandı: Almanya, Fransa, İspanya, İtalya, ABD. Ocak-Eylül 2021 dönemini kapsayan 9 aylık toplamda: Almanya’ya ihracat, yüzde 28,7’lik artışla 1 milyar 597 milyon doları aştı. Fransa’ya ihracat, yüzde 16,1’lik yükselişle 1 milyar 114 milyon dolar olarak gerçekleşti. İspanya’ya ihracat, yüzde 33,3’lük tırmanışla 870 milyon dolar oldu. İtalya’ya ihracat, yüzde 30 arttı ve 856 milyon dolara çıktı. ABD’ye ihracat, yüzde 46,5 oranında yükselerek 588 milyon dolara erişti.

DİKKAT ÇEKEN DÜŞÜŞ

Bursa’nın ihracatında ülkelere göre en dikkat çeken düşüş Romanya, İsrail ve Slovenya’da yaşandı. Bursa’nın Romanya’ya ihracatı 9 aylık toplamda yüzde 9,8 oranında düşüşle 359 milyon dolara indi. İsrail’e ihracat, yüzde 23,1’lik düşerek 160 milyon dolara geriledi. Slovenya’ya ihracat ise yüzde 23 geriledi ve 124 milyon dolarda kaldı.

BURSA’NIN İTHALATI

Bursa;  bu yılın ocak ayında 626 milyon 932 bin dolar, şubatta 718 milyon 138 bin dolar, martta 808 milyon 687 bin dolar, nisanda 771 milyon 617 bin dolar, mayısta 693 milyon 860 bin dolar, haziranda 779 milyon 283 bin dolar, temmuzda 625 milyon 249 bin dolar ve ağustosta 701 milyon 787 bin dolar şeklinde ithalat gerçekleştirdi. Bursa’nın ilk sekiz aylık toplam ithalatı 5 milyar 725 milyon 553 bin dolar olarak açıklandı. Bu rakam, 2020’nin aynı döneminde 4 milyar 497 milyon 851 bin dolar; 2019’da 5 milyar 174 milyon 584 bin dolar, 2018’de ise 6 milyar 331 milyon 980 bin dolardı.