Kadı Sicilleri Halka Sunuldu

SUDE FİLİZ / TAHA TÜTÜNCÜ

Teyyare Kültür Merkezi’nde düzenlenen programa Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Alinur Aktaş, Prof. Dr. Salih Pay, Prof. Dr. Osman Çetin, Doç. Dr. Abdullah Çakmak, sanat severler ve basın mensupları katılım sağladı.

Prof. Dr. Salih Pay koordinasyonunda oluşturulan bir ekip tarafından kadı sicillerinin özetleri çıkartılarak Bursa'nın tarihine ışık tutacak bu kapsamlı proje Bursa Büyükşehir Belediyesi Dijital Sergi Platformuna eklenerek Osmanlı tarihi araştırmacılarının faydalanması amaçlanıyor.

Toplantıda Konuşan Salih Pay, “Bugün burada, Bursa sicillerinin dijital ortama aktarılması bağlamında büyük bir projeyi sizlere tanıtmak için bulunuyoruz. Bu projenin adı, "Bursa Kadı Sicillerinin Kataloglanması ve İndekslenmesi."

Kadı Sicilleri Nedir?

Osmanlı döneminde Osmanlı mahkemelerinde Kadı’ların veya yardımcılarının, laiklerin tuttuğu defterlerdir. İlk dönemlerde Arapça, sonraları Türkçe olarak tutulmuştur. Kadı sicillerine, "Kadı Divanı", "Mahkeme Kayıtları", "Sicilli Atı Şehriye" veya "Şehriye Sicilleri" isimleri de verilmektedir.

Kadı sicilleri, geçmişe dair bir tomografi gibidir. Mahkemeye intikal etmiş her şey bu sicillerde bulunabilir. Evlenme, boşanma, nafaka, alacak verecek, bağış, hırsızlık, kefalet, adli hadiseler, bir şeyin kaybolması, kölelerin azadı, insanların arasındaki problemlerin çözülmesi veya çözülememesi, vakıflar, vasiyetler, vekalet, zimmet ve benzeri pek çok konu Kadı sicillerinde yer alır. Bursa Kadı Sicillerinin Kataloglanması ve İndekslenmesi projesi, Bursa ve Osmanlı tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu projenin tamamlanmasıyla birlikte, bu değerli kaynak gelecek nesillere aktarılmış olacak.” ifadelerini kullandı.

Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı Alinur Aktaş, “Medeniyet ve kültür tarihimizde bazı şeylerin özel bir yeri vardır. Her şehrin bir hikayesi, bir tarihi ve geçmişi vardır. Köprü geçmişiyle birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, Bursa'nın da ayrı bir yeri vardır.

Bursa, Roma ve Bizans'ın ardından Osmanlı'ya da ev sahipliği yapmış, ilk başkent olmuş ve ilk eserlerini burada sergilemiştir. Sayın Cumhurbaşkanımız da Bursa’daki konuşmasında Bursa'nın bu özelliklerinden bahsetmiştir.

Bu yönüyle sadece şehrimizde yaşayanlar ve ülkemizdeki insanlar için değil, bütün dünya için de kıymetlidir. UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan iki alanımız var. Sırtımız Uludağ'a, gözümüz ise havadan denizin ufkuna bakıyor.

Bursa'da her türlü özellik var. Allah'a hamd olsun.

Bursa gibi pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış kadim şeyleri anlamak, tanımlamak, açıklamak ve gelişimi, doğru yorumlamak için şehrin oluşum sürecindeki değişkenleri, tarihi, ekonomik ve sosyal dinamikleri doğru bilmek gerekir.

Anlatılır ki Mimar Sinan Bursa'ya gelmiş, bir hafta kalmış ve "Ben bu şehre hiçbir şey yapamam" demiş ve gitmiş. Yani rahmetli Sinan’nın her yerde eserleri vardır ama Bursa'nın güzelliğini, tabiatını bozmamak adına herhangi bir şey yapmamaya karar vermiş.

Tabii bu açıdan uzun bir çalışmanın ürünü olan Dijital Bursa Kent'i kısa bir sürede kamuoyunun istifadesine açmıştık. Bursa Kent Arşivi'nde şehrimize ait yazılı, görsel, işitsel, tarihi, kültürel ve yöneticisel kayıtlar yer alıyor.

Bugün de projemizin önemli bir ayağı olan Bursa Kadı Sicillerinin dijital ortama aktarılma sürecini anlatmak ve tanıtmak için bir araya geldik.

Kadı sicilleri Osmanlı Devleti'nin en önemli hukuki belgeleri olarak kabul edilir. Kadı’ların devlet merkeziyle yaptıkları resmi işlemleri, halkın şikayet ve dileklerini içerir ve Osmanlı tarihinin her yerinde gerçekçi bir biçimde ortaya konulmasına imkan sağlar.

1455 yılına ait olan Bursa ve kazalarıyla Söğüt'e ait büyük bir belge potansiyeline sahip Bursa Kadı Sicillerinin Osmanlı arşivi için önemli bir yeri var. İstanbul'dan sonra en fazla ihracat yapan şehir olan Bursa, aslında on iki özelliği de bugüne taşınmış bir şehirdir. Türkiye'nin nüfus olarak dördüncü büyük şehri, ekonomisi olarak ikinci büyük şehridir.

1998 yılında Ankara'daki Milli Kütüphane'de mikrofilme alınan ve 2010 yılında dijital hale getirilen Bursa Belgeliği koleksiyonu, araştırmacıların yoğun ilgisini çekti. Ancak sicillerin eski yazı ile yazılmış olması ve farklı yazıcıların el yazılarının okunmasındaki güçlüklerinin yanı sıra dijital ortamda olmaması nedeniyle kolayca ulaşılamamaktadır.

Bu bağlamda Kütüphaneler ve Arşivler Genel Müdürlüğü ve Prof. Dr. Salih Pay koordinasyonuyla bir araya gelen araştırmacılarla orijinal ekibimiz tarafından sicillerin özetlerini çıkararak yapıldığı bir proje hayata geçirilmiş oldu.

Bursa Belgeliği koleksiyonunda 1.059 adet Urfa Kadı Sicilli'ne ait 168.322 sayfa bulunmaktadır. Ekim 2023 tarihinde başlanan proje kapsamında Haziran 2024 sonuna kadar 15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan 147 defterden 26.262 sayfa okunarak özetlenecek.

Projenin tamamlanmasıyla birlikte Osmanlı tarihi araştırmacıları için büyük bir kaynak oluşturulacak ve Bursa'nın tarihi ve kültürel mirasına sahip çıkmada önemli bir adım atılmış olacak.

Ayrıca projede yapılan çalışmaları örnekleyen Bursa Kadı Sicilleri'nden bir seçki ve özetleri içeren sergi de sizlerin ve bizlerin beğenisine sunuldu.” dedi.