Büyükşehirlerimizin Yeni Düzeni ve 6360 Sayılı Yasa
2012 yılında büyükşehir belediyesi yönetim sistemimizde çok önemli değişiklikler içeren, 13 ilin büyükşehir olmasını öngören ve yerel yönetim düzenimizde bazı yeni uygulamaları getiren 6360 Sayılı “Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile Bazın Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” TBMM’de kabul edilmişti. (12.11.2012 tarihli ve “6360 sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” -Yaygın kullanımıyla yeni büyükşehir yasası-)
Kısaca “6360 sayılı Yeni Büyükşehir Yasası” olarak bilinen yeni düzenleme Cumhurbaşkanınca onaylanarak bir kısım maddeleri yayını tarihi itibariyle, bazı maddeleri de Mart 2014 Mahalli İdare seçimlerini müteakiben yürürlüğe girmiştir.
Kanun ülkemizde yerel yönetim ve il yönetimi sistemlerinde önemli ve radikal değişimler getirmiştir. Kanunla ilgili değerlendirmelere geçmeden önce, üzerinden dokuz yıl geçen Kanuna genel hatlarıyla ve öne çıkan hususlarıyla bakmakta yarar var.
Ancak bundan önce şu hususun altını çizmekte yarar var. Dünya’da yerel yönetimler alanında yürütülen dikkate değer yeniden yapılanma çalışmaları arasında, metropoliten alanlarda bütünleştirme girişimleri önemli yer tutmaktadır. Mekânsal ölçeğin optimize edilerek ulusal kaynakların daha etkin ve verimli kullanılması hedeflenmektedir. Yönetim alanı ve nüfusuna yönelik optimizasyon çalışmaları kalkınma politikalarının önemli değişkenlerinden biri olmuştur.
Bu konuda piyasacı bir yaklaşıma sahip olan Kamu Tercihi Okulu’nun aksine Weberyan bir düşünce tarzını benimseyen ve metropoliten alanlarda çok sayıda yerel yönetim biriminin varlığıyla kentsel hizmetlerin etkinliğinin azalacağını öne sürenler bu tür alanlarda bütünleştirme yapılmasının yararlı olacağını iddia etmektedirler. Bu yaklaşım ülkelerin metropoliten alanlarda gerçekleştirdikleri reformlara daha çok esin kaynağı olmaktadır. (Bu konuda bakınız: Tayfun Çınar, Can Umut Çiner ve Ozan Zengin, Büyükşehir Yönetimi Bütünleştirme Süreci, TODAİE, Ankara, 2009.)
6360 sayılı Kanun’un Getirdiği Başlıca Önemli Değişiklikler ve Düzenlemeler Aşağıdaki Gibi Gerçekleşmiştir:
Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa ve Van büyükşehir belediyesi olmuştur. Büyükşehir belediyelerin sınırları il mülki; ilçe belediyelerinin sınırları bu ilçelerin mülki sınırları olmuştur. Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Gaziantep, İzmir, Kayseri, Konya, Mersin, Sakarya ve Samsun büyükşehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırı olarak belirlenecektir. 14.3.2013 tarihli ve 6447 sayılı Kanunun 1 inci maddesiyle, bu Kanunun başlığında yer alan “on üç” ibaresi “on dört” olarak, “yirmi altı” ibaresi “yirmi yedi” olarak değiştirilmiş ve 1 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Muğla” ibaresinden sonra gelmek üzere “Ordu” ibaresi eklenmiştir. Bu illerde yeni ilçeler kurulmuştur. Sınırları yeniden belirlenmiştir. Ayrıca yeni belediyeler oluşturulmuştur. Kanunla 27 yeni ilçe tesis edilmiştir. Önce 26 ilçe kurulmuş, daha sonra yapılan bir ilave ile sayı 27 olmuştur. (Ek: 14.3.2013-6447/1 md. Ordu ilinde, Ordu Belediyesinin mahalleleri merkez olmak üzere, Ordu Merkez ilçe sınırları içerisindeki köyler ile belediyelerden oluşan Altınordu ilçesi ve aynı adla belediye kurulmuştur.) Bu illere bağlı ilçelerin mülki sınırları içinde yer alan köy ve belde belediyelerinin tüzel kişiliği sona erecek, köyler mahalle olacak, belediyeler ise mahalleleriyle birlikte bağlı bulundukları ilçenin belediyesine katılmıştır. Bu illerin, bucak teşkilatları da kaldırılmıştır. (Not: Türkiye’de Bucaklar 2014 yılında tümüyle kaldırılmıştır) 29 ilde tüzel kişiliği sona eren mahalli idareler, ilk mahalli idareler genel seçimiyle birlikte tüzel kişiliklerini kaybetmişlerdir. İstanbul ve Kocaeli hariç, büyükşehir belediyeleri, büyükşehir ilçe belediyeleri ve bağlı idareler, yatırım bütçelerinin en az yüzde 10'ununa kadar bir kısmı 10 yıl süreyle belediye sınırlarına dâhil olan yerleşim yerlerinin altyapı hizmetleri için ayıracak. Bu illerdeki il özel idarelerinin tüzel kişiliği ile İstanbul ve Kocaeli'ndeki orman köyleri de dahil köylerin tüzel kişiliği sona ermiştir. Köyleri mahalleye dönüştürülen köylülerin, geçmişten beri kullandığı “mera, yaylak ve kışlak” gibi yerlerdeki haklarının korunacağı belirtilmiştir. Tüzel kişiliği kaldırılan köylerde vergi, harç ve katılım payları 5 yıl süreyle alınmayacaktır. Bu yerlerde içme ve kullanma suları için alınacak ücret 5 yıl süreyle en düşük tarifenin yüzde 25'ini geçmeyecek şekilde belirlenecektir. Büyükşehir ve ilçe belediyeleri, amatör spor kulüplerine nakdi yardım yapabilecek; yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporcuların yanı sıra teknik yönetici, antrenör ve öğrencilere belediye meclis kararıyla ödül verebilecek. Bu belediyeler; sağlık, eğitim, kültür tesis ve binalarının yanı sıra mabetlerin de yapım, bakım ve onarımını sağlayacak. Belediye ve bağlı idareler, meclis kararıyla mabetlere indirimli bedelle ya da ücretsiz olarak içme ve kullanma suyu verebilecek. Büyükşehir belediyesi bulunan yerlerde ayrılma yoluyla yeni bir belde kurulmasında yeni kurulacak belde için aranan 50 binlik nüfus kriteri, 20 bine düşecek. Belediye sınırları içinde nüfusu 500'ün altında mahalle kurulamayacak. Büyükşehir kapsamındaki belediyeler arasında hizmetlerin yerine getirilmesi bakımından uyum ve koordinasyon, büyükşehir belediyesi tarafından sağlanacak. Büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri veya ilçe belediyelerin kendi aralarında hizmetlerin yürütülmesiyle ilgili ihtilaf çıkması halinde, büyükşehir belediye meclisi yönlendirici ve düzenleyici kararlar almaya yetkili olacak. Büyükşehir belediyelerinin bulunduğu illerde, kamu kurum ve kuruluşlarının yatırım ve hizmetlerinin etkin olarak yapılması, izlenmesi ve koordinasyonu, ilin tanıtımı, temsil, tören, ödüllendirme ve protokol hizmetlerinin yürütülmesi, ildeki kamu kurum ve kuruluşlarına rehberlik edilmesi ve bunların denetlenmesini gerçekleştirmek üzere valiye bağlı olarak Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı kurulacak. Başkanlık afet yardım, acil çağrı, yatırım izleme, rehberlik ve denetim strateji ve koordinasyon ile idari müdürlükler kurabilecek. ı) Nüfusu iki binin altındaki 559 belediyenin tüzel kişilikleri ilk mahalli idareler genel seçiminden geçerli olmak üzere kaldırılacak ve bu belediyeler köye dönüştürülmüştür. Bu nedenle belediye toplam sayısı bir hayli düşmüştür. Bunun gibi köy sayısında düşüş, mahalle muhtarlığı sayısında da artış olmuştur.Görüldüğü gibi yeni Kanun bir hayli önemli değişiklik sunmuştur. Bu değişiklikler başta büyükşehirlerde yaşayan vatandaşlarımız olarak hepimizi doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyecektir. Komisyonda görüşülmesine ve Tasarı haline gelmeden başlayan tartışmalar, bugün de siyasi çevrelerde, basın ve yayın kuruluşlarında ve genel olarak kamuoyunda eleştiriler ve tespitler şeklinde devam etmektedir.
Eleştirilerin objektif ve reel olması her zaman beklenmese de, bilimsel ve rasyonel eleştirilere gereksinim duyulduğu açıktır. Zira iktidar ve muhalefet tarafları Kanunla ilgili yorum ve görüşlerini ister istemez bulundukları konuma göre yapmaktalar. Böyle bir ortamda kafalardaki karışıklığı giderecek net ve gerçekçi değerlendirmeler yapmanın kamusal yararı ortadadır.
6360 Sayılı Yasa’da Son Yapılan Değişiklikler ve İlaveler (Konunun yakından takipçileri ve ilgilenenleri için…)
Geçici 1. Maddenin 27. fıkrası: (İptal: Anayasa Mahkemesi’nin 12/9/2013 tarihli ve E.: 2013/19, K.: 2013/100 sayılı Kararı ile.) Geçici 1. Maddenin 28. Fıkrası: (Ek: 14.3.2013-6447/1 md.) Çeşitli Hükümler Madde 3, 11 fıkrası (Ek: 19.11.2014-6569/42 md.) Geçici 1. Maddenin 25. fıkrası: (Değişik: 20.2.2014-6525/39 md.) Geçici Madde 1, 28. Bende Ek Fıkra (20.08.2016) Geçici Madde 1, 30. Bend Ek (17.07.2019) Madde 3, 9. Bend (Mülga: 25.11.2020)Haftaya 6360 sayılı Yasa ile ilgili öne çıkan tespitler ve tenkitleri anlatmayı ve uygulamada ortaya çıkan sorunları tartışmayı planlamaktayım.