Geçen hafta ilki aynı başlıkla yayınlanan yazının ‘Tekstil Sektöründeki Tehlike Kaynakları’ konulu ara başlığı bağlamından hareketle kalan bölüm:
Termal Konfor
Tekstil üretimi esnasında çalışma ortam ve şartlarının “özellikle pamuk ile yapılan çalışmalarda” yüksek nem ve sıcaklık gereksinimi olmaktadır. Tekstil sektörü özellikle doğal liflerin kırılganlık özelliğinden dolayı işleme süreçlerinde oldukça yüksek nem seviyesini gerekli kılmaktadır. Nem, sıcaklık, hava akım hızı, radyan ısı termal konfor kavramı içerisinde değerlendirilmektedir. Bu sebeple genellikle doğal elyaflardan iplik üretim alanlarında klimalarla özel olarak nemlendirme yapılmaktadır. Yüksek sıcaklık ve nemli ortamlarda çalışmalarda sıcak çarpması, aşırı terlemeye bağlı olarak tuz ve mineral kayıpları, ısı krampları, dikkat bozuklukları, aşırı yorgunluk görülmektedir. Bununla birlikte yüksek sıcaklık ve nemli ortamlarda çalışanların vücutlarının çeşitli kısımlarında mantar oluşumu (tinea pedis vb.), terli olarak hava akımlarına maruz kalmaya bağlı olarak soğuk algınlıkları, üst solunum yolu hastalıkları ve kas spazmları gözlenmektedir. Yüksek tansiyon ve ritim bozuklukları gibi kalp damar sistemi rahatsızlıkları da görülebilir.
Bu risklerin görüldüğü bölümlerde ortam ölçüm sonuçları dikkate alınarak kalp damar sistemi, kas iskelet sistemi vb. muayeneleri yapılır.
Tozlar
Tekstil sektörünün hemen her faaliyet alanında karşılaşılan bir İSG tehlike kaynağı olan tozlar hem kimyasal hem de fiziksel etkilerle çalışanların iş sağlığı ve güvenliğini etkileyebilmektedir.
Son yıllarda üretim teknolojilerinin yenilenmesine bağlı olarak toz yayılmasına engel olan kapalı sistemlerin kullanımı, toz emme robotlarının devreye girmesi ile tozla mücadelede önemli başarılar elde edilmiş olsa da toza bağlı olarak ortaya çıkabilecek riskler halen devam etmektedir.
Toza maruziyet bir yandan meslek hastalıklarına sebep olabilirken diğer yandan görüşü azaltma ve yanıcılık özellikleri ile iş kazalarına sebep olabilmektedir. Tekstil sektöründe pamuk tozu maruziyetine sık rastlanır.
Tekstil üretim proseslerinde pamuk tozu maruziyetine bağlı olarak Tip-4 hipersensitiviteye bağlı bissinozis beklenen en önemli iş sağlığı sorunudur. Bunun yanında mesleki astım ya da hipersensitivite pnömonisi vb. görülebilir.
Tozun etkilerinden korunmak üzere; tozun kaynağını, miktarını ve niteliğini, kaynağında mücadele prensibinin uygulanmasını, kapalı sistem tasarımını, emiş ve havalandırma uygulamalarını, temizlik, kontrol ve denetim uygulamalarını içeren tozsuzlaştırma ya da tozla mücadele programı geliştirilmesi ve uygulanması sağlanmalıdır.
Kimyasal Etmenler
Tekstil sektöründe çok sayıda kimyasal kullanılmakta olup bu kimyasallar çalışanlar için önemli risk etmenlerindendir.
Boyalar
Boyar maddeler ipliğe, kumaşa rengini veren kimyasallardır. Değişik tipte boyar maddeler vardır. Dünyada ve ülkemizde yaygın olarak, pamuklu boyamada reaktif boyar maddeler; polyester boyamada dispers boyar maddeler; yün boyamada ise asit boyar maddeler kullanılmaktadır
Boyar maddeler renk ve özelliklerine göre çok farklı kimyasal özelliklere sahiptirler. Tekstil sektöründe kullanılan boya maddeleri genellikle toz ve sıvı olmak üzere iki halde bulunmaktadır. Boya hazırlama ve boyahane bölümlerinde kimyasal kaynaklı İSG tehlike ve risklerine diğer üretim süreçlerine kıyasla daha fazla rastlanmaktadır.
Çalışanlar boyalarla ölçüm-tartım, karışım hazırlama, boyama, yıkama-kurutma işlemlerinde karşı karşıya kalmaktadır. Maruziyetler, boya ve katkılarının toz ve buharlarının solunması, cilde teması ve sindirim yolu ile olmaktadır. Bu maruziyetlere bağlı olarak atopik, dermatit, alerjik solunum sitemi hastalıkları, alerjik konjuktivit vb. hastalıklar görülebilmektedir.
Boya-Terbiye süreçlerinde kimyasal kaynaklı tehlike ve risklerle karşılaşılmaktadır. Solunum, deri, sindirim, göz maruziyetlerine bağlı olarak bu sistemlere ait atopik, dermatit, alerjik solunum sitemi hastalıkları, alerjik konjuktivit, mesane kanseri vb. hastalıklar görülebilmektedir.
Tekstil boyar maddelerinin insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri en çok deri ve akciğerlerde görülmektedir. Tekstil iş kolu solunum yolu hastalıklarının sık rastlandığı, organik toz toksik sendromu (mill fever), mesleksel astım ve endüstriyel kronik bronşit olgularının bildirildiği riskli iş kollarından birisidir.
Tekstil iş kolunda özellikle boya hazırlama ve kullanımı işlemleri astım açısından riskli işlerdir. İşyeri ortam havasındaki yabancı materyallerin inhalasyonu değişik solunum yolu hastalıklarına neden olmakta ya da kişide var olan hastalığı ağırlaştırabilmektedir.
Boyar maddeler insan sağlığına doğrudan zarar verdiği gibi boyar madde kalıntılarında bulunan bakır, krom, nikel, kobalt, çinko, vb. ağır metal iyonları da aynı derecede tehlikeli olabilmektedir. Ağır metal iyonları tekstil materyaline ham tekstil materyallerinden, yıkama sularından, tekstil boyar ve yardımcı maddelerinden geçebilmekte ve ter yoluyla vücuda alınmaktadır.
Kullanılan boyar maddeler, genellikle toz halindedir. Tartım ve karıştırma işlemleri sırasında boyar madde tozları ortam havasına karışmakta ve çalışanlar tarafından solunum yolu ile vücuda alınmaktadır. Uygun teknik ve idari yöntemler ve havalandırma sistemleri kullanılarak bu zararlı maddelerin etkisinden çalışanlar korunmalıdır.
Asitler, Bazlar, Tuzlar
Tekstil sektöründe kullanılan kimyasalların önemli bir bölümünü asit, baz ve tuzlar oluşturmaktadır. Genel olarak kullanılan bu maddelerin “Tehlikeli Kimyasallar” kapsamına girdiği görülmektedir
Yardımcı Kimyasallar
Tekstil sektöründe yardımcı kimyasallar terbiye işlemlerinde, ıslanmayı kolaylaştırma, birbiri içinde çözünmeyen veya çok güç çözünen sıvıların dağılmasını, yüzey üzerindeki kir ve yabancı maddelerin uzaklaştırılmasını, boyar maddelerin çözülmesini sağlama, boyar maddelerin life ani nüfuzunu önlem, tekstil malzemesine yumuşaklık, kayganlık vermek vb. fiziksel ve kimyasal etkileri oluşturma amacı ile kullanılmaktadır
Yıkama, temizleme maddeleri; alkil sülfatlar ve alkil sulfonatlar, Islatma maddeleri; alkil etoksile ürünleri, yağ alkolü etoksilatlar, alkil fosfatlar, yağ alkolü sülfatlar Yağ sökücüler; solventler veya karışımları Stabilizatörler; fosfonatlar, karboksilatlar, akrilatlar Dispergatörler; aromatik sülfonatlar, akrilatlar, vb. kimyasallar kullanılmaktadır.Tekstil sektörü çalışanları özellikle terbiye işlemlerinin hemen her aşamasında sıklıkla bu kimyasalların etkilerine maruz kalmaktadırlar. Yukarıda belirtildiği gibi bu kimyasallar çalışanların vücuduna solunum, sindirim ve cilt yoluyla alınmakta ve kimyasallardan etkilenme sonucu atopik dermatit başta olmak üzere alerjik astım, alerjik konjuktivit gibi sağlık sorunları, sıcak ortamda çalışma sonucu sıcak çarpması, yüksek tansiyon, ritim bozuklukları, vb. sağlık sorunlarına yol açabilmektedir
Biyolojik Etmenler
Bakteri, virüs, parazit ve mantar enfeksiyonları, alerjik reaksiyonlar, zehirlenmeler (besin zehirlenmeleri, alerjik dermatit, alerjik rinit, alerjik astım, tinea pedis, şarbon vb.) görülür. Tekstil sektöründe, pamuk tozları içinde bulunabilecek gram negatif bakterilerden endotoksinler, gram pozitif bakterilerden ise mikotoksinler ortaya çıkarak çalışanlarda solunum sistemi hastalıklarına yol açabilir.
Dar ve kapalı alanlarda birlikte çalışmaktan kaynaklanan Tüberküloz, Hepatit gibi enfeksiyon hastalıkları sık karşılaşılabilen durumlardır. Kesici, delici iş ekipmanlarının (makas, bıçak vb.) kullanıldığı işlemlerde tetanoz da görülür
Çevre temizliği, kişisel hijyen, bağışıklama, atık kontrolü, uygun KKD temini ve kullandırılması, konu ile ilgili eğitimlerin verilmesi korunma da önemlidir.
Ergonomik Etmenler
Tekrarlayan hareketler, el emeğinin yoğun olduğu işler, elle taşıma, büyük ve ağır nesneleri kaldırma işleri, uygunsuz duruş, uzun süre aynı pozisyonda çalışmak sık görülen ergonomik etmenler olup, aşırı yorgunluğa, başta bel ağrısı olmak üzere kas iskelet sistemi rahatsızlıklarına, damar hastalıklarına yol açar.
Tekstil sektöründe dokuma ve iplik süreçlerinde sık tekrarlanan hareketler, iplik, terbiye depolama süreçlerinde elle taşıma, terbiye, kalite kontrol ve iplik süreçlerinde ayakta ve oturarak uygun olmayan pozisyonlarda uzun süre kalma gibi ergonomik problem alanları ile karşılaşılmaktadır
Sık tekrarlanan hareketler makine ile çalışmalarda (ring makinesi, bobinleme makinesi, tektüre makinesi, örme makinesi, iplik kurutma makinesi, yakma “gaze” makinesi, hasırlı kurutma makinesi, kalandır makinesi vb.), depolama, taharlama ve işbağı, bitim, atkı-çözgü ipliklerinden iğnelere bağlanması vb. çalışmalarda rastlanılmaktadır.
Elle taşımalar kamyon-tır boşaltma, yükleme, taşıma, transpaletle çalışma, döner raf sistemleri, makine (örme makinesi, dokuma makinesi, iplik kurutma makinesi, yakma “gaze” makinesi, bitim işleri, hasırlı kurutma makinesi, kalandır makinesi) ile çalışmalarda, bakım-onarım çalışmalarında vb. rastlanılmaktadır.
Tekstil sektöründe, iplik, kumaş, kimyasal vb girdilerin araçlardan indirilmesi, yarı mamül ve mamüllerin bir yerden diğer yere transferi, ayakta uzun süre çalışmalar, dokuma,boya baskı bölümlerinde sık tekrarlanan hareketler vb. ergonomik etmenlere bağlı sağlık sorunları görülebilir.
Kas iskelet sistemi hastalıkları (Birikimsel zedelenme hastalıkları (tendon iltihabı (tendinit), tendon ve sinoviailtihabı (tenosinovit), Karpal Tunel Sendromu, Radial Tunel Sendromu, Tetikçi Parmağı tenisçi dirseği, vertebral basılara bağlı ağrı (lomber strain), disklerin patolojik durumu (diskopati), kas krampları, vb.)
Psikososyal Etmenler
Çalışma temposunun yüksek olması, çalışma temposunun sık sık değişmesi, talebin hızlı değişimine bağlı gece postalarında vardiyalı çalışma düzenine geçişler, fazla çalışma ya da fazla sürelerle çalışmalar, sosyal güvencesinin olmaması, uygunsuz fiziksel ortamlarda çalışma, çalışanlar arasında iletişim bozukluğu, iş güvencesinin olmaması, görev tanımlarının net olmaması, psikolojik taciz (mobbing), ayrımcı politika vb. psikososyal etmenler çalışanlar üzerinde stres kaynağı oluşturur.Bu durumlar çalışanlarda zamanla psikolojik sorunlar oluşturarak, uyku bozuklukları, sinirlilik, iletişim sorunları, davranış bozuklukları, çalışanlar arası ya da idare ile ilgili problemler, dikkat eksikliği, iş kazalarına eğilim, bağışıklık sistemi zafiyetine bağlı enfeksiyon artışları, kas krampları ve ağrılar, yüksek tansiyon, ritim bozuklukları, sindirim sistemi bozuklukları vb. sorunlara yol açar.
Tekstil sektöründe 3’lü vardiya sistemi ile çalışılmaktadır. Bu şekilde çalışma, uyku bozuklukları, sinirlilik, iletişim sorunları, dikkat eksikliği, iş kazalarına eğilim, bağışıklık sistemi zafiyetine bağlı enfeksiyon artışları, kas krampları ve ağrılar, yüksek tansiyon, ritim bozuklukları vb. risk etmenlerine sebep olabilmektedir.