Kâzım Baykal 70 sene önce dipnotuyla, kaynakçasıyla özgün araştırmalar yaparken, günümüzde dipnotsuz, kaynakçası eksik kitaplar yayımlanıyor. Kâzım Baykal’ın kitapları, 2020’li yıllarda yayımlanan birçok kitaptan daha başarılı.
Araştırma yaparken birkaç yıl boyunca literatür okumak lazım. Araştırdığın konuyla ilgili uzak veya yakın ne yazılmış ise okuyup, eksik yazılan veya yanlış yazılanları ortaya çıkardıktan sonra makale veya kitap yazılmalı. Eğer bu yol izlenmez ise araştırma özgün olmaz. Çünkü literatür eksik araştırılırsa bilginin yıllar içinde nasıl değiştiği anlaşılamaz. Sonuçta amaç kitap yayımlamak, ünlü olmakdeğildir, doğru bilgiyi ulaşmaktır.
Bursa’nın tarihiyle ilgili yazılanları, Bursa’da kültür sanatla ilgili yazılan gazete, dergi ve kitabı okuduğum, üstüne 350’den fazla kişiyle söyleşi yaptığım için fotoğrafın veya bilginin nereden alındığını tespit etmek benim için çok kolay. Konuyu bilmeyen kişiler bilgi ile kaynakçayı karşılaştıramadığı için kitapta yazılanlara inanmak zorunda kalıyor.
Yapılması gereken şu, gazete haberlerini kes yapıştır yapıp, kendisinden önce bu konuda araştırma yapanların adını anmayanların eserlerinden uzak durmak lazım. Dipnotu olmayan, kaynakçası kendisinden önce bu konuda yazılanları içermeyen kitapları okumayın. Aslında yapılacak şey çok basit. Google’a bilimsel araştırma yöntemleri yazılarak bir veya birkaç kitap okunacak. Bunu dahi yapmayanlar kitap yazmaktan çekinmiyor.
Önce şuna bakmamız lazım. Yayınevinin yayın yönetmeni ve editörü var mı? Yani kitapta yazılanlar ile kaynakçayı kontrol eden biri var mı? Bu kitapta dipnot nerede diye soran var mı? Yok. O zaman kitabı yazan kişi konuyu ne kadar süre araştırmış. Tek kitabı yıllarca mı çalışmış, yoksa aynı anda on kitap mı yazmış? Bu kadar yokluğun içinde özgün bir kitabın ortaya çıkması imkânsız.
Peki, gazeteciler Bursa ile ilgili kitapları okuyup düşüncelerini yazıyor mu? Hayır. Basın açıklamasını kopyala yapıştır.
Yaş 25, ilk kitabını yazan biri olsa, eyvallah dersin. Hata yapmış, sonrakinde düzeltir.Peki, sinemayla ilgili üç makale yazıldı, ikisi benim diye yazarken, aslında sinemayla ilgili 100’den fazla yazıyı görmezden mi geliyor yoksa bilmiyor mu? Yapılması gereken bir kitabı yıllarca çalışmaktır. Belirli mantık çerçevesinde sondaj çalışması yapar gibi okumak.Bursa dışındaki yayımlanan dergilerdetiyatro, sinema, kitabiyatile ilgili onlarca yazı var.
Önemli olan bilmek değil, bilgiyi kullanabilmektir. Benim okuduğum kaynakları birçok kişi okudu, ama araştırma metodolojisibilmedikleri için yanlış kullandı. Dahası kaynaklara soru sormadığı için yanlışı göremedi.
Bir kişi, Bursa ile ilgili kitabında yer alan fotoğrafın altına Bursa Devlet Tiyatrosu Müdürü Âli Cengiz Çelenk yazmıştı. Problem şurada fotoğraftaki kişi Âli Cengiz Çelenk değil. Fotoğrafın kime ait olduğunu bilmiyorum. Öykü Kitabevi’nde bu fotoğrafın yanlış olduğunu söylediğimde internetten aldım cevabını vermişti. HalbukiBursa’da Yaşam dergisinin 2015 yılındaki sayısında Âli Cengiz Çelenk’in hayatını yazmıştım. Sonrasında makaleyi genişletip kitap haline getirmiş, kapağa fotoğrafını koymuştum. Eline geçen fotoğrafın doğru mu yanlış mı olduğunu kontrol dahi etmemişti.
Yazar o kadar hırslı ki. Bursa Devlet Tiyatrosu üzerine kitap yazdı. Kütüphaneye gidip literatür tarasa, o gazete kupürlerindeki bilgilerinOğuz Bora’nın 1987 yılında yayımladığı Feraizcizade Mehmet Şakir ve Bursa Tiyatrosu kitabında yer aldığını görecek. Dahası benim PrusaŞehrengizdergisinde o yıllardaki tiyatro hayatını anlatan birçok makale kaleme aldığımı, tiyatroyla ilgili birçok bilgiyi yıllar içinde düzelttiğimi ve yenilediğimi biliyor, ama yok sayıyor.Gazeteleri analiz etmeden, kes yapıştırkolay çünkü. İşin kötü tarafı şu. Kitaptaki oyun künyeleri Bursa Devlet Tiyatrosu’nun50 Altın Yıl kitabından alınmış. Kaynakçada kitabın adı neden yok? Metin And’ın yazdıkları, Muhsin Ertuğrul’un anıları ve Bursa Devlet Tiyatrosu üzerine yazı yazan kişiler yok sayılmış.
Eğer gazete haberleri bir araya getiriliyorsa, tıpkıbasım olarak yayımlanacak. Kişinin adı derleyen olarak yer alacak. Eğer kitabı araştıran kişi olarak yazılırsa, geçmişte yazılan her şeyi okumak, dipnot vermek, kaynakçada atıf yapmak zorundasın.
2013-14 yıllarında Bursa Devlet Tiyatrosu’nun arşivinde araştırma yaparken 1957-1976 yılları arasını kapsayan oyun ve seyirci istatistiği bulmuştum. Kopyasını alıp arşivdeki arkadaşa bu kenarda dursun, işe yarar dedim. Sonra Bursa’nın kültür sanat hayatına ait birkaç yüksek lisans tezinde istatistiğin tam künyesi verilerek kullanıldı. Bursa Devlet Tiyatrosu üzerine kitap yazan o kişi, bu istatistikten bilgi kullanmış ancak künyesi yazılmamış. Daha bitmedi.
Arzu Tan Bayraktutan, 2013 yılında, Bursa Devlet Tiyatrosu müdürü olmuştu. 2014 yılında tiyatro adına site hazırlattı. “Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu Tarihi” adıyla yazı yazmıştım (www.bursadt.gov.tr).Sonradan bu site kapatıldı. Birkaç yıl sonra, şu site benim yazdığım yazıyı almış (https://tiyatrolar.com.tr/bursadevlettiyatrosu/?s=hakkinda).Onlar bilgileri kimden aldığını yazmamış. Bursa Devlet Tiyatrosu ile ilgili kitapta yazının son kısmı aynen kopya edilmiş. Siteye atıf yapılmamış. Bütün bunlara intihal deniyor.
Kaynakçada Adnan Açıkdüşünenler’inBir Zamanlar Bursa Devlet Tiyatrosu’nda kitabına atıf yapılmış. Kitabın adı, hazırlayan olarak benim adım var,ama yazarın adı yok.
Aynı kitapta tiyatrocu biyografileri internetten kopyalanmış. Şarasan, AşotMadatyan, Hagop Ayvaz’ın biyografi kitapları, birçok tiyatrocunun yazdığı anı kitabı, Tiyatro Ansiklopedisi, Tarih Vakfı’nın yayımladığı İstanbul Ansiklopedisi’nde tiyatrocuların biyografileri mevcut. Bursa’daki kitapçılardan, kütüphanelerden adı geçen yazarlara ve kitaplara ulaşmak çok kolay.
Son olarak şunu yazayım. Bursa İl Halk Kütüphanesi’nin gazete arşivinde çalışırken bir oyun eleştirisi görmüştüm. Başlık: “Kördüğüm ve Notlar”. Yazıyı kitabı yazan kişiye gönderdim. Teşekkür etti. Bursa Devlet Tiyatrosu ile ilgili kitabında adımı anmadan bir dostumun gönderdiği yazı diyerek kullanmış.
Bahsettiğim yanlışlar yıllar geçtikçe o kadar yaygınlaşacak ki, doğrusunu yazdığımızda kimse inanmayacak. İkinci baskıda düzeltilir demeyin. 2007’den beri bu işin içindeyim. Yanlışlar düzelmiyor.